اتیان سوگند

اتیان سوگند  : یکی از انواع ادله اثبات دعوا در علم حقوق ، سوگند یا قسم می باشد که در قوانین و مقررات مختلفی همچون قانون مدنی ، قانون آیین دادرسی مدنی و قانون آیین دادرسی کیفری به آن توجه بسیارشده و احکام و قواعد مربوط  قرار اتیان سوگند  بررسی شده است .

با نگاهی به مجموعه قوانین می توانیم انواع سوگند قضایی اعم از سوگند بتی یا سوگند قاطع دعوا ، سوگند تکمیلی و سوگند استظهاری را مورد شناسایی قرار دهیم  و بر این اساس ،  سوگند بتی به سوگندی گفته می شود که مدعی برای اثبات ادعای خود، هیچ گونه دلیلی نداشته باشد و نتواند ادعای خود را اثبات کند و به همین دلیل ااز طرف مقابل بخواهد ، سوگند یاد کند که در چنین شرایطی سوگندمدعی علیه  به نوعی پایان بخش دعوا و یا قاطع دعوا تلقی می گردد .

معنی کلی سوگند 

در دادگاه به این معنا میباشد که فردی برای اثبات محق بودن خود و صحت اظهاراتش، خداوند را گواه قرار می‌ دهد و از این طریق، ادعای خود را اثبات می‌کند یا در مقام دفاع از خود و اثبات واهی بودن ادعای مدعی، به آن متوسل می‌شود .

سوگند میتواند، به دو دسته‌ عهدی و اثباتی (قضایی) قابل تقسیم باشد .

سوگند عهدی به این معنا است که ، شخص تعهد میدهد که ملتزم به انجام فعل یا ترک عملی در آینده باشد؛ مانند سوگندی که رییس‌‌ جمهور و دکتر  یا وکلای دادگستری و دادرسان و … قبل از انجام وظیفه یاد می‌کنند.

این سوگند، ارتباط مستقیمی با ادله اثبات دعوا ندارد و  بنابراین از موضوع این بحث خارج است .

سوگند اثباتی (قضایی) یکی از ادله اثبات دعوا است و چون همیشه درحضور قاضی باید اتیان شود به آن سوگند قضایی گویند.

سوگند قضایی : یعنی گواه قرار دادن خداوند در دادگاه بر وجود یا عدم وجود  امری است که اداکننده‌ سوگند ادعا می‌کند.سوگند اثباتی یا قضایی با توجه به نصوص قانونی به سه دسته تقسیم می‌شود:

سوگند قاطع دعوا یا بتّی، سوگند تکمیلی و سوگند استظهاری و سوگند دیگری نیز با الهام از فقه ، در ماده‌ 5 آیین‌نامه‌ ترتیب اتیان سوگند مورد اشاره قرار گرفته که (( سوگند بر نفی علم )) نامیده می‌شود .

انواع سوگند ها :

سوگند تکمیلی ؟

در دعاوی مالی یا آنچه که مقصود از آن مال است، چنانچه برای خواهان  امکان اقامه‌ بینه‌ شرعی وجود نداشته باشد، او می‌تواند با معرفی یک شاهد  مرد یا دو شاهد زن به ضمیمه‌ یک سوگند ادعای خود را ثابت کند و

این سوگند نیز مستلزم درخواست مدعی است و دادگاه باید پس از آن، هرگاه درخواست را موجه تشخیص دهد، قرار اتیان سوگند صادر کند .

سوگند استظهاری ؟

در دعوا علیه متوفی، پس از ثابت شدن اصل حق، حاکم باید از مدعی بخواهد که بر بقای حق خود قسم یاد کند. دعاوی که مستند آنها سند رسمی است، از این قاعده مستثنا است و تفاوت بارز این قسم با سوگند بتّی و تکمیلی در

این است که این سوگند مستلزم درخواست مدعی نیست .

سوگند بتی یا قاطع دعوا همراه با شرایط :

با توجه به قوانین هایی مانند  ، قانون آیین دادرسی مدنی ، از جمله مهم ترین شرایط ادای سوگند بتی یا سوگند قاطع دعوا می توان به موارد زیر اشاره نمود ، ابتدا این که برای اتیان سوگند بتی ادعای مطرح شده باید بدون دلیل باشد .

پس هرگاه ادعای خواهان یا مدعی متکی به هیچ دلیلی نباشد و خوانده یا مدعی علیه منکر این ادعا باشد ، نوبت به اتیان سوگند بتی یا قاطع دعوا خواهد رسید و بنابراین از جمله شرایط سوگند بتی یا قاطع دعوا  آن است که اولا ادعایی وجود داشته باشد و ثانیا دلیل یا اماره ای بر صحت چنین ادعایی به دادگاه ارائه نشده و در پرونده وجود نداشته باشد .

در این صورت ، مدعی می تواند حکم به دعوای خود را که مورد انکار مدعی علیه است ، منوط به سوگند بتی طرف مقابل نماید .

در نتیجه هر گاه در اثبات ادعا دلیلی ارائه شده باشد ، مدعی علیه نمی تواند  برای رد ادعا ، درخواست صدور قرار اتیان سوگند بتی یا قاطع دعوا نماید .

علاوه بر این ، یکی دیگر از شرایط این سوگند آن است که اتیان سوگند بتی یا قاطع دعوا در دادگاه مستلزم درخواست مدعی یعنی شخصی است که ادعای او بدون دلیل است و البته تفاوتی نمی کند که شخص مدعی خواهان باشد یا خوانده

دعوا و هر شخصی که ادعایی می کند و دلیلی برای اثبات آن ندارد باید تقاضای  اتیان سوگند بتی یا قاطع دعوا را ارائه نماید .

پذیرش اتیان سوگند :

در صورتی که مدعی‌علیه (منکر)، نسبت به ادعای خود قطع داشته باشد و بر نفی استحقاق مدعی سوگند یاد کند، ادعای مدعی رد می‌شود و دادگاه به بی حقی خواهان حکم می‌دهد اما در رابطه با اینکه اینکه آیا پس از اتیان سوگند، مدعی می‌تواند با ارایه‌ دلیل ادعای خود را مجددا مطرح کند ! نظرمشهور فقهای امامیه این است که درخواست سوگند ،  ازسوی مدعی و اتیان سوگند از سوی مدعی‌علیه، نوعی مصالحه بوده وعدول آن ممکن نیست بنابراین این ادعا از مدعی پذیرفته نمی‌شود و مقابل عده‌ای از حقوق‌ دانان  معتقدند که اصولا مدعی پس از اتیان سوگند حق اقامه‌ مجدد دارد .

خودداری از ادای سوگند و رد آن به مدعی :

مدعی‌علیه می‌تواند از ادای سوگند امتناع کند و سوگند را به مدعی واگذارکند ، به این معنی که مدعی با قسم خوردن، ادعای خود را ثابت کند و در این صورت اگر خواهان سوگند یاد کند ادعای او ثابت می‌شود و در صورتی که نکول کند،

ادعای او مطابق ماده 273 قانون آیین ‌دادرسی ‌مدنی، ساقط خواهد شد و بر اساس ماده 273 قانون آیین دادرسی مدنی، ((چنانچه خوانده از ادای سوگند امتناع ورزد و سوگند را به خواهان واگذار کند، با سوگند وی ادعایش ثابت

میشود در صورت نكول، ادعای او ثابت و به موجب آن حكم صادر میشود .))

قرار اتیان سوگند بتی یا قاطع دعوا :

می توان گفت پس از اینکه مدعی ، تقاضای اتیان سوگند بتی یا قاطع دعوا را در دادگاه مطرح نموده ، دادرس دادگاه شرایط اتیان این سوگند را مورد بررسی قرار می دهد و در صورتی که این شرایط را احراز نماید ، قرار اتیان سوگند

بتی یا قاطع دعوا را صادر خواهد کرد و لازم به ذکر است که قرار اتیان سوگند بتی یا قاطع دعوا یکی از انواع قرارهای اعدادی یا مقدماتی محسوب می شود و از هر جهت تابع احکام و پیامدهای مربوط به این نوع قرارها است  با صدور

قرار اتیان سوگند بتی یا قاطع دعوا توسط دادگاه ، مشخص می شود که سرنوشت پیروزی یا محکومیت مدعی در اثبات ادعای خود بستگی به این سوگندخواهد داشت .

در قرار اتیان سوگند بتی یا قاطع دعوا ، موضوع سوگند وهمچنین شخصی که باید این سوگند را ادا نماید مشخص می شود  جدا از این موضوع سوگند باید با موضوع ادعا مربوط باشد و در اثبات آن ادعا موثر باشد .

مهلت ادای سوگند :

با توجه به باوری که نسبت به عواقب شرعی سوگند دروغ وجود دارد،امر خطیری است که نیاز به تعمق و تفکر دارد؛ از سوی دیگر، تا پیش از اتیان سوگند، مدعی حق دارد دعوای خود را با دلایل دیگر اثبات کند

یا مدعی‌علیه عدم صحت ادعای مدعی را به شیوه‌‌ای دیگرجز اتیان سوگند، اثبات کند و بنابراین طرفین می‌ توانند درخواست کنند که دادگاه به آنها برای ادای سوگند مهلت دهد و زمان این مهلت توسط دادگاه تعیین می‌شود؛

دادگاه مهلتی را اعطا می‌کند که موجب ضرر  هر دوطرف مقابل نباشد.

در این ارتباط می‌توان گفت که ، با درخواست مهلت، تجدید وقت رسیدگی قابل امکان نیست ؛ چون که سوگند باید در جلسه‌ دادرسی باشد و از آن جایی که تعیین وقت اصولا زمان زیادی را میخواهد،  در صورتی که مهلتِ  طولانی موجب ضرر طرف شود، دادگاه می‌تواند وقت بعدی را خارج از نوبت تعیین کند ، به نظر می‌رسد که مهلت دادن به طرفین مخصوص همین نوع از سوگند بوده و مربوط به سوگند استظهاری و تکمیلی نیست.

رجوع از سوگند

اگر پس از ادای سوگند، اداکننده‌ سوگند اعلام کند که او به دروغ  سوگند یاد کرده است، هنوز هم بر اساسسوگند حکم صادر نشده باشد، دادگاه بر اساس اقرار او حکم صادر می‌کند؛ اما اگر حکم صادر شده و مهلت اعتراض مانده باشد هنوز میتوان محکوم‌ علیه بتواند به استناد اقرار حالف (اداکننده سوگند)، از حکم صادره تجدید نظرخواهی کند .

این  روش در حالی است که اگر حکم قطعی شده باشد، بعید نیست که مجددا طرح دعوا برای استرداد آنچه که اداکننده‌ سوگند به ناحق دریافت داشته است،  امکان ‌پذیر باشد، زیرا در این حالت سبب دعوای مجدد، اقرار است؛

نه سوگندی که در دعوای قبل برگزار شده بود .

نمونه قرار اتیان سوگند بتی یا قاطع دعوا :

در خصوص دعوای …………. به طرفیت …………….. ، با عنایت به اینکه خواهان دعوا ادله کافی برای اثبات دعوای خود ندشته است و درخواستادای سوگند از خوانده دعوا آقا / خانم …………… نموده است و اثبات این ادعا منوط به سوگند می باشد ، لذا دادگاه به استناد ماده 270 قانون آئین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی ، قرار اتیان سوگند صادر و اعلام می دارد ومقرر است دفتر وقت دیگری را تعیین و طرفین جهت اجرای قرار دعوت شده و موضوع جلسه در اخطاریه قید گردد .

رئیس / دادرس شعبه ………….. دادگاه عمومی …………….