مرور زمان

مرور زمان مواعدی است که پس از گذشت آن ها، حسب مورد، امکان شکایت، تعقیب، صدور حکم و اجرای مجازات وجود ندارد.جهت دریافت مشاوره حقوقی رایگان با شماره 09126161121 تماس حاصل فرمائید.

به نام خدا

موضوع : مرور زمان

مرور زمان چیست؟

در پاسخ به این پرسش که تعریف مرور زمان در قانون چیست؟ باید گفت، مقصود از مرور زمان در قانون مجازات اسلامی یا برخی قوانین خاص حقوقی نظیر قانون بیمه شخص ثالث

دکترین حقوقی، دلیل پیش بینی چنین نهادی از سوی قانون گذار را مواردی چون سختی اثبات جرم یا واقعه حقوقی رخ داده، بعد از گذشت مدت زمانی طولانی همچنین، مجازات شدن متهم یا محکوم، به واسطه اضطرابی که در طول زمان، در خصوص دستگیری، صدور حکم و مجازات داشته، بیان می کنند.

در قانون مجازات اسلامی، نهاد مرور زمان، صرفا در خصوص جرایم تعزیری مد نظر قانون گذار، مصداق دارد و جرایم مشمول حد، قصاص و دیه، به هیچ وجه، مشمول مرور زمان نخواهند بود و حتی پس از گذشت 100 سال از وقوع این جرایم، قابلیت پیگیری، صدور حکم و اجرای مجازات در خصوص آن ها وجود دارد که علاقمندان به کسب اطلاعات بیشتر در این باره، می توانند مقاله پیشنهادی در زیر را مطالعه نمایند.

انواع مرور زمان دعاوی حقوقی و کیفری

باتوجه به وجود انواع مرور زمان، این تیتر از مقاله حقوقی دینا، به بررسی انواع مرور زمان دعاوی حقوقی و کیفری، اختصاص خواهد یافت و در تیترهای بعدی، بررسی خواهد شد که جرایم مشمول و غیر مشمول مرور زمان چیستند؟ 

قبل از ذکر انواع مرور زمان دعاوی کیفری، باید متذکر شد که دعاوی حقوقی، مشمول مرور زمان نیستند و همواره، امکان پیگیری آن ها وجود داشته، مگر، قانون گذار، در برخی قوانین خاص، برای طرح برخی دعاوی، صدور حکم و اجرای حکم، مهلت و مواعد معینی را در نظر گرفته باشد. انواع مرور زمان کیفری، عبارتند از:

مرور زمان تعقیب:

این مرور زمان که هم مخصوص جرایم تعزیری قابل گذشت و هم جرایم تعزیری غیر قابل گذشت بوده (البته صرفا تعزیرات غیر منصوص)، مواعدی هستند که با گذشت آن ها، دیگر امکان تعقیب کیفری جرم تعزیری، وجود نخواهد داشت. مرور زمان تعقیب، در ماده 105 قانون مجازات، تصریح گردیده و مبداء آن، از تاریخ وقوع جرم تا انقضای مواعد مقرر در ماده، در نظر گرفته شده است. بر اساس ماده 105 قانون مجازات، مرور زمان تعقیب جرم تعزیری، بر اساس درجه، به شرح زیر است؛

مرور زمان جرم تعزیری درجه 1 تا 3، پانزده سال؛ جرم تعزیری درجه 4، ده سال؛ جرم تعزیری درجه 5، هفت سال؛ جرم تعزیری درجه 6، پنج سال و جرم تعزیری درجه 7 و 8، سه سال، از تاریخ وقوع جرم تا انقضای مواعد مذکور، خواهد بود. مثلا شخصی که سال 1402، جرم تعزیری درجه 6 مرتکب شود و جرم، 7 سال بعد یعنی 1409 کشف گردد، به علت شمول مرور زمان تعقیب، قابل دستگیری و تعقیب نبوده و قرار موقوفی تعقیب، در خصوص وی، صادر می گردد.

نکاتی که در خصوص مبدا مرور زمان کیفری در انواع آن، باید مد نظر داشت، این است که زمان شروع مرور زمان تعقیب، در جرایم مرکب، از زمان تحقق آخرین جزء جرم؛ در جرم به عادت، آخرین باری که فرد، جرم را انجام داده؛ در جرایم مستمر (مانند مخفی کردن مال مسروقه) از لحظه پایان استمرار؛ در جرایم استمرار یافته (جرایمی که در یک لحظه محقق شده، لکن اثرات آن، در طول زمان، ادامه و استمرار دارد، مانند تغییر کاربری اراضی یا ساخت و ساز غیر مجاز)، به محض تحقق جرم است.

در خصوص جرم افترا، زمان شروع مرور زمان تعقیب، از زمانی است که مرتکب، ناتوان در اثبات صحت افترای نسبت داده شده باشد؛ در صدور قرار اناطه، مرور زمان تعقیب، از تاریخ قطعیت رای مرجعی خواهد بود که رسیدگی کیفری، منوط به صدور رای آن است.

مرور زمان صدور حکم :

مقصود از مروز زمان صدور حکم که هم در خصوص جرایم تعزیری قابل گذشت و هم غیر قابل گذشت (البته صرفا، تعزیرات غیر منصوص)، مصداق دارد، مواعدی هستند که با گذشت آن ها، دیگر امکان صدور حکم، در خصوص جرم رخ داده، وجود نخواهد داشت که جزئیات آن، در تیتر ششم مقاله، تحت عنوان مرور زمان صدور حکم، ذکر می گردد. 

مرور زمان اجرای مجازات:

مقصود از مرور زمان اجرای حکم که هم در جرایم تعزیری قابل گذشت و هم غیر قابل گذشت (اعم از تعزیرات منصوص شرعی و غیر منصوص)، مصداق دارد، مواعدی است که پس از گذشت آن ها، امکان اجرای مجازات، وجود نخواهد داشت که مبدا آن، مستفاد از ماده 107 قانون مجازات، از تاریخ صدور حکم قطعی خواهد بود. بر اساس ماده 107 قانون مجازات، مواعد مرور زمان اجرای مجازات، در جرایم تعزیری، بر حسب درجه، به شرح زیر است؛

جرایم تعزیری درجه 1 تا 3، بیست سال از تاریخ صدور حکم قطعی؛ جرایم تعزیری درجه 4، پانزده سال از تاریخ صدور حکم قطعی؛ جرایم تعزیری درجه 5، ده سال؛ جرایم تعزیری درجه 6، هفت سال و در جرایم تعزیری درجه 7 و 8، پنج سال از تاریخ صدور حکم قطعی.

در مبدا مرور زمان اجرای مجازات، باید مد نظر داشت که چنانچه مانعی برای اجرای تمام یا بخشی از مجازات وجود داشته یا در این باره (اجرای مجازات)، نیاز به گذشت مدتی باشد، مبدا مرور زمان اجرای مجازات و مواعد مد نظر قانون گذار، بر حسب درجه جرم، از تاریخ رفع مانع یا انقضای مدت، لحاظ و محاسبه خواهد شد مگر اینکه مانع، به صورت عمدی (نظیر فرار از زندان)، از سوی محکوم واقع شود که در این شرایط، مرور زمان، وجود نخواهد داشت.

مرور زمان شکایت:

 شکایت که تنها در خصوص جرایم تعزیری قابل گذشت (اعم از تعزیرات منصوص شرعی و غیر منصوص)، مصداق دارد، مواعدی هستند که پس از گذشت آن ها، امکان شکایت از جرم، توسط بزه دیده، وجود نخواهد داشت. مبدا مرور زمان شکایت، در تمامی درجه های جرایم تعزیری، یک سال از تاریخ اطلاع بزه دیده از وقوع جرم خواهد بود، مگر اینکه جرم، مشمول مرور زمان تعقیب شده باشد.

در خصوص مبدا مرور زمان شکایت، باید مد نظر داشت، چنانچه، بزه دیده، تحت سلطه متهم بوده باشد یا به دلایلی که خارج از اختیار وی ،شکایت کند، مبدا محاسبه ، از تاریخ رهایی از سلطه یا رفع مانع، در نظر گرفته می شود و در این شرایط، بزه دیده، مطلقا یک سال، حق شکایت خواهد داشت.

در شرایطی که در این بازه یک ساله، بزه دیده، قبل از هر اقدامی فوت کند، ورثه وی، 6 ماه از تاریخ فوت او، حق شکایت خواهند داشت؛ به شرطی که اولا، دلایلی برای گذشت بزه دیده، یافت نشود و ثانیا، جرم بر اساس ماده 105، مشمول مرور زمان تعقیب، نشده باشد. باید مد نظر داشت، استثناء موعد یک ساله برای شکایت، مرور زمان چک پرداخت نشدنی بوده که مرور زمان آن، 6 ماه از تاریخ اخذ گواهی عدم پرداخت است.

مرور زمان در قانون آیین دادرسی کیفری جدید

در خصوص در قانون آیین دادرسی کیفری جدید باید گفت، این قانون، مرور زمان را به رسمیت می شناسد و در برخی مواد خود، به آن، اشاره داشته است. بر اساس ماده 13 این قانون، “تعقیب امر کیفری که طبق قانون شروع شده است و همچنین اجرای مجازات، موقوف نمی‌ شود، مگر … در شمول مرور زمان، در موارد پیش بینی شده در قانون”.

ADL724.COM

DAD724.COM

VAKIL724.COM

تبصره 3 ماده 21 این قانون نیز مقرر داشته: “مدتی که پرونده به صورت موقت بایگانی می‌ شود، جزء مواعد مرور زمان محسوب نمی‌ شود.” ماده 388 قانون آیین دادرسی کیفری جدید نیز متذکر شده که ارائه ایراد و اعتراض مرور زمان، باید در مهلت مقرر به دفتر دادگاه تسلیم شود در غیر این صورت، به آن، ترتیب اثر داده نخواهد شد.

بند پ ماده 389 نیز صدور قرار موقوفی تعقیب به علت مرور زمان را سبب آزادی فوری متهم یا زندانی، به دستور دادگاه دانسته و در ماده 620 خود، ذکر کرده، فرار کارکنان نیرو های مسلح، تا مادامی که خود را معرفی نکنند، مشمول قواعد مرور زمان، نخواهد شد. همچنین، مستفاد از ماده 621 قانون مذکور، فرار کارکنان پایور (کادر) از خدمت، در شرایطی که جرم فرار آن ها، در مقررات اداری، مسبب اخراج آن ها دانسته شده باشد، مشمول مرور زمان، نمی گردد.

بر اساس ماده 623 قانون آیین دادرسی کیفری جدید، چنانچه رسیدگی به جرمی، در صلاحیت دادگاه و دادسرای نظامی باشد و فردی که متهم یا محکوم علیه جرم است، بر خلاف مقررات، در خارج از کشور باشد، غیب او، جزو مرور زمان، لحاظ نخواهد شد.

چه جرایمی مشمول می شوند؟

در پاسخ به این پرسش که چه جرایمی مشمول مرور زمان می شوند؟ باید گفت، جز جرایمی که در تیتر بعدی مقاله ذکر می گردند، تمام جرایم تعزیری قابل گذشت، اعم از اینکه منصوص شرعی بوده یا غیر منصوص، مشمول مروز زمان شکایت شده و جرایم تعزیری غیر قابل گذشت و قابل گذشت منصوص و غیر منصوص نیز مشمول مرور زمان اجرای حکم خواهند شد. همچنین، جرایم تعزیری قابل گذشت و غیر قابل گذشت غیر منصوص، مشمول مرور زمان تعقیب و صدور حکم می گردند.

در تعریف جرایم تعزیری، باید بین تعزیرات منصوص شرعی و تعزیرات غیر منصوص، تفکیک قائل شد. تعزير غیر منصوص، تعزیری است كه موجب آن در شرع تعيين شده، اما نوع و ميزان مجازات آن مشخص نشده است و تعزیر منصوص، تعزیری است كه موجب، نوع ،ميزان آن در شرع تعيين شده، لکن ميزان آن (جز در جرایم منافی عنف كه مجازات آن تا 99 ضربه شلاق هست)، از حداقل حد، يعنی 75 ضربه كمتر است.

مقصود از جرم قابل گذشت، جرمی است که رسیدگی و تعقیب آن، نیاز به شکایت شاکی خصوصی داشته و در صورت رضایت او، بسته به مرحله رسیدگی، امکان سقوط مجازات، وجود دارد و جرم غیر قابل گذشت، جرمی است که دارای جنبه عمومی بوده و به همین علت، علاوه بر شاکی و بزه دیده، دادستان نیز به نمایندگی از جامعه، حق شکایت و درخواست تعقیب و مجازات مرتکب را خواهد داشت و گذشت شاکی، صرفا می تواند سبب تخفیف مجازات گردد نه سقوط آن.

جرایم در صلاحیت دادگاه های نظامی زمان جنگ نیز صرفا پس از پایان جنگ، مشمول مرور زمان خواهند شد و مبدا مرور زمان جرایم در صلاحیت این دادگاه ها، صرف نظر از درجه جرم، بسته به اینکه در صلاحیت دادگاه نظامی یک زمان جنگ باشند یا دو، به ترتیب، سه سال و یک سال پس از پایان جنگ، خواهد بود.

مرور زمان کیفری

کیفری از اصطلاحات علم حقوق بوده و به معنای مدتی است که پس از انقضای آن، اعلام شکایت، تعقیب و تحقیق و رسیدگی به دعوای عمومی، صدور حکم و سرانجام مجازات امکان‌پذیر نیست. مقنن موضوع مرور زمان را در مواد ۱۷۳ تا ۱۷۶ قانون آئین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۷۸ در مورد مجازات‌های بازدارنده پذیرفته است. انواع مرور زمان کیفری شامل مرور زمان تعقیب، مرور زمان صدور حکم و مرور زمان اجرای حکم است. مجازات‌های مشمول مرور زمان شامل مجازات‌های بازدارنده و اقدامات تامینی و تربیتی می‌شود.

ماده های قانونی مرور زمان  قانون مجازات اسلامی

ماده 105

مرور زمان، در صورتی تعقیب جرائم موجب تعزیر را موقوف می‌کند که از تاریخ وقوع جرم تا انقضای مواعد زیر تعقیب نشده یا از تاریخ آخرین اقدام تعقیبی یا تحقیقی تا انقضای این مواعد به صدور حکم قطعی منتهی نگردیده باشد:
الف- جرائم تعزیری درجه یک تا سه با انقضای پانزده سال
ب- جرائم تعزیری درجه چهار با انقضای ده سال
پ- جرائم تعزیری درجه پنج با انقضای هفت سال
ت- جرائم تعزیری درجه شش با انقضای پنج سال
ث- جرائم تعزیری درجه هفت و هشت با انقضای سه سال.

تبصره 1- اقدام تعقیبی یا تحقیقی، اقدامی است که مقامات قضایی در اجرای یک وظیفه قانونی از قبیل احضار، جلب، بازجویی، استماع اظهارات شهود و مطلعان، تحقیقات یا معاینه محلی و نیابت قضایی انجام میدهند.

تبصره 2- در مورد صدور قرار اناطه، تعقیب از تاریخ قطعیت رای مرجعی که رسیدگی کیفری منوط به صدور آن است، شروع می‌شود.

ماده 106

در جرائم تعزیری قابل گذشت هرگاه متضرر از جرم در مدت یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم، شکایت نکند، حق شکایت کیفری او ساقط می‌شود مگر اینکه تحت سلطه متهم بوده یا به دلیلی خارج از اختیار، قادر به شکایت نباشد که در این صورت مهلت مزبور از تاریخ رفع مانع محاسبه می‌شود. هرگاه متضرر از جرم قبل از انقضای مدت مذکور فوت کند و دلیلی بر صرفنظر وی از طرح شکایت نباشد هر یک از ورثه وی در مهلت شش ماه از تاریخ وفات حق شکایت دارد.
تبصره- غیر از مواردی که شاکی تحت سلطه متهم بوده، در صورتی به شکایت وی یا ورثه او رسیدگی می‌شود که جرم موضوع شکایت طبق ماده (105) این قانون مشمول مرور زمان نشده باشد.

ماده 107

 اجرای احکام قطعی تعزیری را موقوف می‌کند و مدت آن از تاریخ قطعیت حکم به قرار زیر است:
الف- جرائم تعزیری درجه یک تا سه با انقضای بیست سال
ب- جرائم تعزیری درجه چهار با انقضای پانزده سال
پ- جرائم تعزیری درجه پنج با انقضای ده سال
ت- جرائم تعزیری درجه شش با انقضای هفت سال
ث- جرائم تعزیری درجه هفت و هشت با انقضای پنج سال

تبصره 1- اگر اجرای تمام یا بقیه مجازات موکول به گذشتن مدت یا رفع مانعی باشد، از تاریخ انقضای آن مدت یا رفع مانع محاسبه می‌شود.

تبصره 2- اجرای احکام دادگاه‌های خارج از کشور درباره اتباع ایرانی در حدود مقررات و موافقتنامه های قانونی، مشمول مقررات این ماده است.

ماده 108

هرگاه اجرای مجازات شروع ولی به هر علت قطع شود، تاریخ شروع مرور زمان، تاریخ قطع اجرای مجازات است و در مواردی که بیش از یک نوبت قطع شود شروع مرور زمان از تاریخ آخرین انقطاع است مگر اینکه اجرای مجازات بر اثر رفتار عمدی محکوم قطع شده باشد که در این صورت مرور زمان اعمال نمی‌شود.

ماده 109

جرائم ذیل مشمول تعقیب، صدور حکم و اجرای مجازات نمی‌شوند:
الف- جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور
ب- جرائم اقتصادی شامل کلاهبرداری و جرائم موضوع تبصره ماده(36) این قانون با رعایت مبلغ مقرر در آن ماده
پ- جرائم موضوع قانون مبارزه با مواد مخدر

ماده 110

هرگاه در مورد یک شخص به موجب حکم یا احکامی محکومیت‌های قطعی متعدد صادر شود، شروع به اجرای هر یک از محکومیت‌ها، نسبت به دیگر محکومیت‌ها، قاطع مرور زمان است.

ADL724.COM

DAD724.COM

VAKIL724.COM

ماده 111

در موارد تعلیق اجرای مجازات یا اعطای آزادی مشروط در صورت لغو قرار تعلیق یا حکم آزادی مشروط، مبدا مرور زمان، تاریخ لغو قرار یا حکم است.

ماده 112

قطع مرور زمان، مطلق است و نسبت به کلیه شرکا و معاونان اعم از آنکه تعقیب شده یا نشده باشند، اعمال می‌شود هر چند تعقیب فقط درباره یکی از آنها شروع شده باشد. همچنین شروع به اجرای حکم در مورد برخی از شرکا یا معاونان جرم قاطع مرور زمان نسبت به دیگر محکومان است.

ماده 113

موقوف شدن تعقیب، صدور حکم یا اجرای مجازات، مانع از استیفای حقوق مدعی خصوصی نیست و متضرر از جرم می‌تواند دعوای خصوصی را در مرجع صالح اقامه نماید.

ا.نیکزاد

« با تشکر از وقتی که برای مطالعه این مطلب قرار دادید، شما می توانید با استفاده از قسمت نظرات سوالات حقوقی خود را مطرح کنید تا ما در کوتاهترین زمان ممکن پاسخگو شما باشیم ».