قانون شوراهای اسلامی و روستا
قانون شوراهای اسلامی و روستا کشور و انتخاب شهرداران، چارچوب تشکیل، وظایف و اختیارات شوراهای اسلامی شهر و روستا را برای اداره امور محلی با مشارکت مردم تعیین می‌کنند جهت رزرو وقت مشاوره وقت مشاوره با شماره 09126161121 تماس حاصل فرمائید.
تعریف کلی:
قانون شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران، یکی از قوانین اساسی در نظام مدیریت محلی ایران است که در اجرای اصول ۶، ۷، ۱۰۰، ۱۰۱، ۱۰۲ و ۱۰۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تدوین شده است. این قانون، چارچوب تشکیل، نحوه انتخاب، وظایف و اختیارات شوراهای اسلامی در سطوح مختلف محلی (روستا، شهر، بخش، شهرستان، استان) را تعیین می‌کند. قانون شوراهای اسلامی و روستا
اهداف این قانون:
-
مشارکت مردم در اداره امور محلی و منطقه‌ای
-
نظارت مردمی بر عملکرد دستگاه‌های اجرایی محلی
-
تقویت مردم‌سالاری دینی در سطوح محلی
-
بهبود برنامه‌ریزی و توسعه شهری و روستایی
-
هم‌افزایی بین مردم و دولت برای ارائه خدمات بهتر
شوراها چند نوع‌اند؟
بر اساس این قانون، شوراها در پنج سطح قابل تشکیل‌اند:
-
شورای اسلامی روستا
-
شورای اسلامی شهر
-
شورای بخش
-
شورای شهرستان
-
شورای استان
وظایف و اختیارات شوراهای اسلامی روستا و شهر:
از جمله مهم‌ترین وظایف شوراها:
-
انتخاب شهردار برای شهرها (در شوراهای شهری)
-
نظارت بر عملکرد شهرداری و دهیاری
-
بررسی و تصویب طرح‌های عمرانی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی محلی
-
پیشنهاد عوارض محلی برای تصویب در مراجع بالادستی
-
نظارت بر حسن اجرای طرح‌های عمرانی، بهداشتی، خدماتی و آموزشی در روستا یا شهر
-
پیگیری خواسته‌های مردم از طریق مقامات محلی و کشوری
شرایط داوطلبان شوراها:
بر اساس این قانون، افراد برای نامزدی شورا باید:
-
تابعیت ایرانی داشته باشند
-
به اسلام و قانون اساسی التزام عملی داشته باشند
-
سوءپیشینه مؤثر کیفری نداشته باشند
-
حداقل مدرک تحصیلی مشخصی داشته باشند (بسته به جمعیت منطقه)
مرجع نظارت:
نظارت بر انتخابات شوراها و صلاحیت داوطلبان، بر عهده هیئت‌های اجرایی و نظارت شوراها و در نهایت شورای نگهبان نیست؛ بلکه هیئت نظارت مجلس شورای اسلامی این وظیفه را بر عهده دارد.
شرح وظایف شورای اسلامی روستا
مقدمه:
شورای اسلامی روستا به عنوان نهاد مردمی و قانونی، نقش محوری در اداره امور روستا ایفا می‌نماید. این شورا بر اساس قوانین جاری کشور، اختیارات و مسئولیت‌های مشخصی دارد که در ادامه به تفصیل بیان می‌شود.
وظایف اصلی:
۱. حوزه عمرانی و خدمات رسانی:
• برنامه‌ریزی و نظارت بر اجرای پروژه‌های عمرانی
• پیگیری امور مربوط به آب، برق، راه و دیگر خدمات زیربنایی
• نظارت بر حفظ و نگهداری اموال عمومی روستا
• مشارکت در ساماندهی حریم روستا و جلوگیری از ساخت‌وسازهای غیرمجاز
۲. حوزه فرهنگی و اجتماعی:
• برنامه‌ریزی برای برگزاری مراسم و آیین‌های محلی
• حمایت از فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی
• پیگیری امور مربوط به مساجد، کتابخانه‌ها و اماکن عمومی
• تشویق و تسهیل مشارکت مردمی در فعالیت‌های اجتماعی
۳. حوزه اقتصادی:
• حمایت از تولیدات و صنایع دستی محلی
• همکاری با نهادهای ذی‌ربط در امور کشاورزی و دامداری
• تسهیل ایجاد بازارچه‌های محلی برای عرضه محصولات روستایی قانون شوراهای اسلامی و روستا
۴. حوزه نظارتی:
• نظارت بر عملکرد دهیاری و دستگاه‌های اجرایی
• رسیدگی به شکایات و پیشنهادات اهالی روستا
• نظارت بر اجرای صحیح قوانین و مقررات
۵. حوزه محیط زیست:
• حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست روستا
• برنامه‌ریزی برای مدیریت پسماند و فاضلاب
• ترویج استفاده از انرژی‌های پاک و روش‌های سازگار با محیط زیست
۶. هماهنگی‌های اداری:
• ارتباط مستمر با بخشداری و فرمانداری
• همکاری با شوراهای بخش و شهرستان
• پیگیری امور مربوط به بودجه و اعتبارات روستا
شورای اسلامی روستا با بهره‌گیری از مشارکت مردمی و همکاری نهادهای دولتی، می‌تواند نقش مؤثری در توسعه همه‌جانبه روستا داشته باشد. تحقق این اهداف مستلزم آگاهی اعضا از قوانین و مقررات، همچنین حمایت مسئولان بالادستی است.
قانون تشکیلات شوراهای اسلامی روستا (تحلیل جامع)
مقدمه:
قانون تشکیلات شوراهای اسلامی روستا بر پایه اصل 100 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تدوین شده است. این قانون در سال 1375 به تصویب رسید و پس از آن با اصلاحاتی در سالهای 1382 و 1398 تکمیل گردید. قانون شوراهای اسلامی و روستا
ساختار تشکیلاتی:
-
سلسله مراتب شورایی:
-
شورای اسلامی روستا
-
شورای اسلامی بخش
-
شورای اسلامی شهرستان
-
شورای اسلامی استان
-
ترکیب اعضا:
-
در روستاهای کوچک (زیر 500 نفر): 3 عضو اصلی + 2 علی‌البدل
-
در روستاهای متوسط (500-2000 نفر): 5 عضو اصلی + 2 علی‌البدل
-
در روستاهای بزرگ (بالای 2000 نفر): 7 عضو اصلی + 3 علی‌البدل
شرایط عضویت:
-
دارا بودن تابعیت ایرانی
-
حداقل سن 25 سال
-
سکونت دائم در روستای مربوطه
-
عدم سوء پیشینه کیفری موثر
-
اعتقاد به نظام جمهوری اسلامی
-
دارا بودن حداقل سواد خواندن و نوشتن قانون شوراهای اسلامی و روستا
فرآیند انتخابات:
-
زمانبندی:
-
برگزاری هر 4 سال یکبار
-
اعلام نتایج حداکثر 72 ساعت پس از انتخابات
-
تشکیل اولین جلسه حداکثر 15 روز پس از اعلام نتایج
-
نحوه انتخاب:
-
رأی گیری مستقیم و مخفی
-
نظارت هیأت نظارت بر انتخابات
-
امکان اعتراض به نتایج تا 48 ساعت پس از اعلام
اختیارات کلیدی:
-
حوزه نظارتی:
-
نظارت بر عملکرد دهیاری
-
بررسی گزارش‌های مالی روستا
-
بازرسی از پروژه‌های عمرانی
-
حوزه تصمیم‌گیری:
-
تصویب برنامه‌های توسعه روستا
-
تعیین اولویت‌های عمرانی
-
پیشنهاد انتصاب یا عزل دهیارقانون شوراهای اسلامی و روستا
-
حوزه اجرایی:
-
همکاری با نهادهای دولتی
-
پیگیری مشکلات روستاییان
-
نظارت بر امور فرهنگی و اجتماعی
منابع مالی:
-
بودجه دولتی:
-
اعتبارات مصوب سالانه
-
کمک‌های استانی
-
منابع محلی:
-
کمک‌های مردمی
-
درآمدهای خودگردان
-
وقف و نیکوکاری
موانع و چالش‌ها:
-
محدودیت در اختیارات اجرایی
-
کمبود منابع مالی مستقل
-
عدم آگاهی کامل برخی اعضا از قوانین
-
مشکلات هماهنگی با نهادهای بالادستی
نکات تکمیلی:
-
جلسات شورا باید حداقل ماهی یکبار تشکیل شود
-
مصوبات شورا نباید با قوانین کشور مغایرت داشته باشد
-
شورا موظف به ارائه گزارش سالانه به مردم است
-
در صورت انحلال شورا، وظایف آن به بخشداری محول می‌شود
این قانون با هدف تقریب نظام تصمیم‌گیری به سطح محلی و افزایش مشارکت مردمی طراحی شده است. موفقیت آن مستلزم همکاری سه جانبه بین شورا، دهیاری و مردم است. برای بهره‌برداری بهتر، لازم است اعضای شورا به صورت دوره‌ای آموزش ببینند و ارتباط مستمری با نهادهای پشتیبان داشته باشند.
توصیه می‌شود برای اطلاعات دقیق‌تر به متن کامل قانون در روزنامه رسمی یا پایگاه اینترنتی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی مراجعه نمایید.
آیین‌نامه اجرایی شورای اسلامی روستای …
فصل اول: اهداف و حوزه شمول
ماده ۱- اهداف:
-
تعیین چارچوب قانونی فعالیت‌های شورا
-
تنظیم روابط داخلی اعضا
-
تعیین سازوکارهای تصمیم‌گیری
-
شفاف‌سازی فرآیندهای کاری
ماده ۲- قلمرو اجرایی:
این آیین‌نامه کلیه اعضای اصلی و علی‌البدل شورای اسلامی روستای … را شامل می‌شود.
فصل دوم: ساختار سازمانی
ماده ۳- ترکیب ارکان:
۱. رئیس (مسئول اداره جلسات و نمایندگی شورا)
۲. نایب رئیس (جانشین رئیس در غیاب وی)
۳. دبیر (مسئول مستندسازی تصمیمات)
۴. خزانه‌دار (مسئول امور مالی)
۵. اعضای عادی
ماده ۴- انتخاب هیأت رئیسه:
-
انتخابات سالانه به صورت رأی مخفی برگزار می‌گردد
-
کسب حداقل نصف بعلاوه یک آراء برای انتخاب ضروری است
-
امکان انتخاب مجدد اعضای هیأت رئیسه وجود دارد
فصل سوم: تشکیل جلسات
ماده ۵- انواع جلسات:
۱. جلسات عادی (ماهانه در روز معین)
۲. جلسات فوق‌العاده (به درخواست یک سوم اعضا)
۳. جلسات مشترک (با دستگاه‌های اجرایی مرتبط)
ماده ۶- شرایط برگزاری:
-
اعلام دستور جلسه حداقل ۴۸ ساعت قبل
-
حد نصاب جلسات با حضور دو سوم اعضا محقق می‌شود
-
صورتجلسات حداکثر یک هفته پس از تشکیل تنظیم می‌شود
فصل چهارم: حقوق و تکالیف اعضا
ماده ۷- وظایف عمومی:
-
شرکت منظم در جلسات
-
مطالعه مستندات پیش از جلسات
-
رعایت اصول اخلاقی و شأن شورایی
-
پاسخگویی به سؤالات مردم
ماده ۸- ضوابط غیبت:
-
غیبت غیرموجه در سه جلسه متوالی = اخطار کتبی
-
غیبت غیرموجه در پنج جلسه = طرح موضوع در شورای بخش
فصل پنجم: امور مالی و اداری
ماده ۹- مدیریت اسناد:
-
ثبت دقیق صورتجلسات توسط دبیر
-
نگهداری پرونده‌ها به مدت ۵ سال
-
بایگانی مناسب مکاتبات
ماده ۱۰- نظارت مالی:
-
تهیه گزارش مالی ماهانه
-
بازرسی سه‌ماهه توسط کمیته نظارت
-
انتشار گزارش سالانه برای عموم
فصل ششم: ارتباطات سازمانی
ماده ۱۱- تعامل با مردم:
-
برگزاری جلسات با اهالی
-
راه‌اندازی سامانه پیشنهادات و شکایات
-
پاسخگویی حداکثر ۱۵ روزه به استعلامات
ماده ۱۲- همکاری با نهادها:
-
انجام مکاتبات رسمی با مهر شورا
-
ارائه گزارش‌های دوره‌ای به بخشداری
-
هماهنگی مستمر با دهیاری
فصل هفتم: فرآیند تصمیم‌گیری
ماده ۱۳- سازوکار رأی‌گیری:
-
تصویب مصوبات با اکثریت مطلق آراء
-
تصمیمات حساس با دو سوم آراء معتبر است
-
در صورت تساوی آراء، رأی رئیس تعیین‌کننده می‌باشد
ماده ۱۴- نظارت و ارزیابی:
-
تشکیل کمیته نظارت سه‌نفره
-
بازرسی از عملکرد شورا
-
ارائه گزارش به شورای بخش
فصل هشتم: مقررات نهایی
ماده ۱۵- اصلاح آیین‌نامه:
-
نیازمند پیشنهاد دو سوم اعضا
-
تصویب با سه چهارم آراء حاضرین
-
تأیید نهایی توسط شورای بخش
ماده ۱۶- اجرایی شدن:
-
لازم‌الاجرا از تاریخ تصویب
-
ارسال نسخه‌ای به بخشداری
-
انتشار عمومی برای آگاهی اهالی
پیوست‌ها:
۱. فرم‌های اداری مورد نیاز
۲. نمونه‌های مستندسازی
۳. نمودار سازمانی
تصویب‌نامه:
این آیین‌نامه در جلسه مورخ …/…/… با حضور … نفر از اعضای شورا به تصویب رسید.
امضاءکنندگان:
۱. رئیس شورا
۲. نایب رئیس
۳. دبیر
۴. اعضای حاضر
بررسی تخلفات شوراهای اسلامی روستا و ضمانت‌های اجرایی
۱. انواع تخلفات شوراهای روستایی (مطابق قانون و آیین‌نامه‌های اجرایی)
الف) تخلفات مالی:
-
اختلاس یا استفاده غیرمجاز از بودجه روستا (مثلاً هزینه کردن اعتبارات در موارد غیرمرتبط)
-
عدم ارائه گزارش مالی شفاف به مردم یا نهادهای نظارتی
-
فساد در واگذاری پروژه‌ها (تبانی با پیمانکاران، رانت‌خواری)
ب) تخلفات اداری و تشکیلاتی:
-
عدم تشکیل جلسات ماهانه بدون دلیل موجه
-
غیبت مکرر اعضا (بیش از ۳ جلسه متوالی بدون عذر قانونی)
-
تصمیم‌گیری خارج از اختیارات قانونی شورا (مثلاً دخالت در امور قضایی یا انتصابات غیرمرتبط)
ج) تخلفات نظارتی:
-
عدم نظارت بر عملکرد دهیار یا چشم‌پوشی از تخلفات وی
-
عدم پیگیری شکایات مردم به صورت عمدی
-
پوشش دادن تخلفات نهادهای اجرایی در روستا
د) تخلفات اخلاقی و اجتماعی:
-
سوءاستفاده از مقام برای فشار به اهالی (توهین، تهدید یا اعمال نفوذ ناروا)
-
تبعیض در ارائه خدمات به ساکنان روستا
-
تخلف از قوانین انتخابات (مانند خرید رأی یا تبلیغات غیرقانونی)
۲. مراجع رسیدگی به تخلفات شوراهای روستایی
-
شورای حل اختلاف بخش/شهرستان: اولین مرجع برای بررسی شکایات مردمی یا گزارش‌های تخلف.
-
کمیسیون نظارت بر شوراهای استانداری: مسئول رسیدگی به تخلفات جدی‌تر.
-
دادستانی عمومی و انقلاب: در مواردی که تخلف جنبه کیفری دارد (مانند فساد مالی).
-
وزارت کشور: در صورت لزوم، می‌تواند شورا را منحل کند.
۳. مجازات‌های احتمالی برای اعضای متخلف
-
تذکر کتبی (برای تخلفات جزئی مانند غیبت غیرموجه)
-
تعلیق موقت عضویت (تا ۶ ماه برای تخلفات متوسط)
-
انفصال از شورا (در صورت تخلفات جدی مانند فساد مالی)
-
تعقیب قضایی (اگر تخلف جنبه کیفری داشته باشد، مثل اختلاس)
-
انحلال کل شورا (در مواردی که اکثریت اعضا مرتکب تخلف شده‌اند)
۴. راه‌های گزارش تخلفات توسط مردم
-
شکایت به بخشداری یا فرمانداری (به صورت کتبی یا الکترونیکی)
-
ارسال گزارش به سامانه‌های نظارتی مانند “سامانه ۱۹۷” وزارت کشور
-
طرح موضوع در جلسات عمومی شورا (در حضور سایر اهالی)
-
شکایت به دادستانی (در موارد حاد)
۵. نمونه‌های عملی تخلفات شوراهای روستایی (مطابق پرونده‌های واقعی)
-
پرونده اختلاس در پروژه آب‌رسانی (شورای یک روستا در خراسان شمالی – ۱۴۰۱)
-
تبانی در واگذاری زمین‌های عمومی به نزدیکان (پرونده ای در استان فارس)
-
عدم نظارت بر تخلفات دهیار در هزینه‌کرد بودجه (موردی در گیلان)
-
شوراهای روستایی به دلیل حساسیت نقش مردمی خود باید از شفافیت کامل برخوردار باشند.
-
مردم روستاها حق دارند از عملکرد شورا مطلع شوند و در صورت مشاهده تخلف، آن را گزارش دهند.
-
وزارت کشور و نهادهای نظارتی موظفند به شکایات رسیدگی سریع داشته باشند.
منبع قانونی:
-
قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور (مصوب ۱۳۷۵ با اصلاحات بعدی)
-
آیین‌نامه اجرایی نظارت بر شوراها (ابلاغی وزارت کشور)
شرایط و فرآیند عزل شورای اسلامی روستا بر اساس قوانین جاری
۱. مبانی قانونی عزل شورا
-
اصل ۱۰۰ قانون اساسی (حکم کلی درباره نظارت بر شوراها)
-
قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور (مصوب ۱۳۷۵ با اصلاحات بعدی)
-
آیین‌نامه اجرایی نظارت بر شوراها (ابلاغی وزارت کشور)
۲. شرایطی که منجر به عزل شورا می‌شود
الف) تخلفات مالی:
-
ثابت شدن اختلاس یا فساد مالی
-
استفاده غیرقانونی از بودجه عمومی روستا
-
عدم ارائه گزارش مالی شفاف پس از ۳ اخطار کتبی
ب) تخلفات اداری:
-
عدم تشکیل جلسات به مدت ۶ ماه متوالی بدون عذر موجه
-
تصویب مصوبات مغایر با قوانین کشور پس از ۳ بار تذکر
-
غیبت بیش از ۵۰% اعضا در ۵ جلسه پیاپی
ج) تخلفات نظارتی:
-
عدم نظارت بر تخلفات جدی دهیاری
-
پوشش دادن فساد اداری در دستگاه‌های اجرایی روستا
د) تخلفات اخلاقی:
-
سوءاستفاده از مقام برای اعمال نفوذ غیرقانونی
-
رفتارهای خلاف شأن اسلامی و اجتماعی
۳. مراحل فرآیند عزل شورا
مرحله اول: گزارش تخلف
-
گزارش مردمی به بخشداری
-
بررسی کارشناسی توسط هیأت نظارت بخش
-
اخطار کتبی اولیه به شورا
مرحله دوم: رسیدگی کارشناسی
-
تشکیل پرونده در شورای حل اختلاف شهرستان
-
تحقیق و تفحص از عملکرد شورا
-
جلسه دفاعیه برای اعضای شورا
مرحله سوم: صدور حکم
-
پیشنهاد انحلال توسط هیأت نظارت استان
-
تأیید نهایی توسط وزارت کشور
-
ابلاغ حکم به شورا و اعلام عمومی
۴. مراجع صالح برای عزل شورا
-
شورای حل اختلاف شهرستان (مرجع اولیه)
-
هیأت نظارت بر شوراهای استانداری (مرجع تجدید نظر)
-
وزارت کشور (مرجع نهایی تصویب)
۵. آثار حقوقی عزل شورا
-
تعلیق تمامی مصوبات ۶ ماه اخیر
-
تشکیل هیأت مدیره موقت توسط بخشداری
-
برگزاری انتخابات جدید حداکثر ظرف ۳ ماه
۶. راه‌های اعتراض به حکم عزل
-
اعتراض به هیأت نظارت استان ظرف ۱۵ روز
-
شکایت به دیوان عدالت اداری
-
درخواست تجدید نظر از وزارت کشور
۷. آمار و نمونه‌های عملی
-
در سال ۱۴۰۱، ۲۳ شورای روستایی در کشور منحل شدند
-
عمده‌ترین دلایل: فساد مالی (۴۷%)، عدم تشکیل جلسات (۳۳%)، تخلفات انتخاباتی (۲۰%)
۸. نکات کلیدی
-
عزل شورا باید با حکم کتبی و مستند به قانون باشد
-
در مدت تصدی هیأت مدیره موقت، تصمیمات اساسی ممنوع است
-
اعضای منعزل در صورت اثبات تخلف، ممکن است محرومیت ۵ ساله از انتخاب شدن داشته باشند
تذکر مهم:
این فرآیند باید با رعایت کامل اصول دادرسی عادلانه و حق دفاع اعضا انجام شود. در صورت نیاز به مشاوره حقوقی می‌توانید با اداره حقوقی استانداری یا وزارت کشور تماس بگیرید.