قانون استخدام کشوری
قانون استخدام کشوری چارچوب حقوقی استخدام، ارتقاء، حقوق، وظایف و بازنشستگی کارکنان دولت را تعیین می‌کند.جهت رزرو وقت مشاوره با شماره 09126161121 تماس حاصل فرمائید.
قانون استخدام کشوری یکی از قوانین پایه در نظام اداری ایران است که با هدف سامان‌دهی وضعیت استخدامی، حقوقی و اداری کارکنان دولت به تصویب رسیده است. این قانون، مقررات مربوط به استخدام، ارتقاء شغلی، حقوق و مزایا، مرخصی‌ها، بازنشستگی، مأموریت‌ها و نظم اداری کارمندان دولت را مشخص می‌کند.
این قانون نخستین بار در سال ۱۳۴۵ تصویب شد و در طول سال‌ها با اصلاحاتی همراه بوده است. اگرچه با تصویب قانون مدیریت خدمات کشوری در سال ۱۳۸۶، بخش‌هایی از آن کنار گذاشته شده، اما در برخی نهادها و موارد خاص، همچنان مبنای عمل اداری محسوب می‌شود.
قانون استخدام کشوری دارای ۱۵ فصل و ۱۸۹ ماده است. در ادامه، فهرست عناوین فصل‌های این قانون را می‌آورم. ذکر همه مواد به‌صورت جداگانه حجم زیادی دارد، اما اگر خواستید مواد خاصی را نیز بیاورم، کافی است بفرمایید تا ارسال کنم.
فصول قانون استخدام کشوری:
-
کلیات
-
ورود به خدمت
-
آزمون و انتخاب
-
کارآموزی و دوره آزمایشی
-
تثبیت در پست ثابت
-
ارتقاء مقام
-
حقوق و مزایا
-
مرخصی‌ها
-
سفر و ماموریت
-
بازنشستگی و وظیفه
-
انضباط اداری
-
رسیدگی به شکایات
-
انتقال و ماموریت بین دستگاه‌ها
-
کارکنان پیمانی و قراردادی
-
مقررات متفرقه
قانون استخدام کشوری دارای ۱۸۹ ماده است که در قالب ۱۵ فصل، جنبه‌های مختلف استخدام و وضعیت اداری کارمندان دولت را تنظیم می‌کند. در ادامه، خلاصه و شرح مهم‌ترین مواد قانونی هر فصل را به زبان ساده و کاربردی ارائه می‌دهم. برای جلوگیری از طولانی شدن، ابتدا فصول اول تا پنجم را شرح می‌دهم. در صورت تمایل، بقیه فصول را نیز ادامه خواهم داد:
فصل اول: کلیات (مواد ۱ تا ۶)
این فصل به تعریف اصطلاحات و شمول قانون می‌پردازد:
-
ماده ۱: مشخص می‌کند که قانون شامل چه کسانی می‌شود (کارمندان رسمی دولت).
-
ماده ۲: استخدام در دستگاه‌های دولتی تنها طبق این قانون مجاز است.
-
ماده ۳: استخدام، شامل رسمی و غیررسمی (پیمانی یا قراردادی) است.
-
ماده ۴ تا ۶: شرایط کلی برای استخدام (تابعیت ایرانی، نداشتن سوءپیشینه کیفری، نداشتن اعتیاد و…) را تعیین می‌کند.
فصل دوم: ورود به خدمت (مواد ۷ تا ۱۲)
-
شرایط لازم برای ورود به خدمت رسمی در دولت را مشخص می‌کند، از جمله:
-
داشتن حداقل سن (۱۸ سال)
-
گواهی تحصیلی معتبر
-
سلامت جسمی و روانی
-
قبولی در آزمون ورودی
-
فصل سوم: آزمون و انتخاب (مواد ۱۳ تا ۱۸)
-
نحوه برگزاری آزمون استخدامی، مصاحبه‌ها و انتخاب افراد شایسته را توضیح می‌دهد.
-
تأکید بر شایسته‌سالاری و رقابت سالم در استخدام دولتی دارد.
فصل چهارم: کارآموزی و دوره آزمایشی (مواد ۱۹ تا ۲۴)
-
افرادی که پذیرفته می‌شوند، ابتدا وارد دوره آزمایشی می‌شوند (معمولاً ۶ ماه تا ۱ سال).
-
در این دوره عملکرد فرد بررسی شده و در صورت تأیید، به صورت رسمی استخدام می‌شود.
-
اگر فرد در این دوره مردود شود، بدون حق اعتراض از ادامه کار محروم می‌گردد.
فصل پنجم: تثبیت در پست ثابت (مواد ۲۵ تا ۳۰)
-
بعد از موفقیت در دوره آزمایشی، کارمند در یک پست سازمانی مشخص تثبیت می‌شود.
-
جابجایی، انتقال یا ارتقاء بعد از آن با شرایط خاصی انجام می‌گیرد.
فصل ششم: ارتقاء مقام (مواد ۳۱ تا ۳۶)
-
این فصل به شرایط ارتقاء شغلی کارکنان دولت می‌پردازد.
-
ارتقاء معمولاً بر اساس سابقه خدمت، شایستگی، تخصص و نیاز سازمانی انجام می‌شود.
-
باید رتبه‌بندی و ارزیابی عملکرد در ارتقاء رعایت شود.
-
در برخی موارد، شرکت در آموزش‌های ضمن خدمت نیز برای ارتقاء الزامی است.
فصل هفتم: حقوق و مزایا (مواد ۳۷ تا ۵۷)
-
نحوه تعیین حقوق پایه، فوق‌العاده‌ها، مزایا، کمک‌هزینه‌ها و پاداش‌ها را بیان می‌کند.
-
حقوق کارکنان باید متناسب با پست سازمانی، مدرک تحصیلی، سابقه خدمت و محل خدمت باشد.
-
فوق‌العاده‌هایی مانند سختی کار، بدی آب‌وهوا، محل خدمت دورافتاده و… در این فصل آمده است.
-
پرداخت‌های غیرقانونی یا بیش از میزان مصوب ممنوع است.
فصل هشتم: مرخصی‌ها (مواد ۵۸ تا ۶۵)
-
کارکنان دولت حق استفاده از مرخصی‌های زیر را دارند:
-
مرخصی استحقاقی سالانه: معمولاً ۳۰ روز در سال
-
مرخصی استعلاجی: با گواهی پزشک
-
مرخصی بدون حقوق: در شرایط خاص و با موافقت دستگاه
-
مرخصی زایمان و شیردهی: برای بانوان
-
-
امکان انتقال یا ذخیره مرخصی‌های استفاده‌نشده در برخی موارد پیش‌بینی شده است.
فصل نهم: سفر و مأموریت (مواد ۶۶ تا ۷۰)
-
اگر کارمند به مأموریت خارج از محل خدمت فرستاده شود، باید برای او:
-
هزینه سفر (ایاب و ذهاب)
-
حق مأموریت روزانه
پرداخت شود.
-
-
مأموریت ممکن است کوتاه‌مدت یا بلندمدت باشد، و نیاز به حکم رسمی از طرف دستگاه اجرایی دارد.
فصل دهم: بازنشستگی و وظیفه (مواد ۷۱ تا ۸۸)
-
شرایط بازنشستگی شامل حداقل ۳۰ سال سابقه خدمت و حداقل ۶۰ سال سن برای مردان (یا کمتر در برخی موارد).
-
کارمند بازنشسته مستحق دریافت حقوق بازنشستگی و مزایای پایان خدمت است.
-
در صورت فوت یا از کار افتادگی، برای کارمند یا خانواده‌اش حقوق وظیفه تعیین می‌شود.
-
نحوه محاسبه حقوق بازنشستگی نیز در این فصل ذکر شده است.
اصلاحات در قانون استخدام کشوری
ماده ۱۴۹ (اصلاحات پس از ۱۳۴۵)
دولت موظف شد ظرف سه سال از تاریخ تصویب قانون، اصلاحات لازم را به کمیسیون‌های استخدام مجلس ارائه دهد و در این راستا توجه ویژه‌ای به ترمیم حقوق بازنشستگان و تطبیق آن با حقوق کارکنان شاغل شود.
ماده ۱۵۰ (مصوب ۱۳۵۷)
ماده‌الحاقی مبنی بر اینکه وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی موظف‌اند کارکنان پیمانی یا کارکنانی که با دریافت دستمزد به صورت تمام‌وقت در خدمت هستند و در تاریخ تصویب اصلاحیه در خدمت بوده‌اند؛ با درخواست خود، با حفظ سابقه خدمت دولتی، به استخدام رسمی تبدیل وضعیت شوند. گروه‌بندی شغلی و پایه‌های حقوق‌شان نیز طبق طرح طبقه‌بندی مشاغل تعیین می‌شود.
ماده ۱۵۱ (اصلاحی ۱۳۵۹)
مصوب کسر سنوات خدمت تمام‌وقت خریداری‌شده نیز به‌عنوان سابقه خدمت رسمی لحاظ شود، مشروط بر اینکه وجوه مربوط به بازخرید سنوات به صندوق بازنشستگی دولتی واریز شده باشد
این اصلاحات نشان می‌دهند که:
-
دولت مسئول پی‌ریزی اصلاحات ساختاری قانونی و هماهنگ‌سازی حقوق بازنشستگان با شاغلان است.
-
کارکنان پیمانی و قراردادی مشمول تبدیل وضعیت رسمی شدند.
-
سابقه خدمت بازخریدشده در تعیین پایه و حقوق بازنشستگی مؤثر شد.
آیا این اصلاحات با قانون مدیریت خدمات کشوری مرتبط‌اند؟
باید توجه داشت که از سال ۱۳۸۶ به بعد بسیاری از دستگاه‌ها تحت قانون مدیریت خدمات کشوری قرار گرفته‌اند و قانون استخدام کشوری دیگر در برخی موارد اصلی نیست. قانون مدیریت خدمات کشوری شامل اصلاحات و تبدیل به قانون دائمی نیز شده است که موضوعات مشابهی از جمله تبدیل وضعیت، ارتقاء و حقوق را پوشش می‌دهد
آیین‌نامه اجرایی قانون استخدام کشوری (بر اساس آخرین اصلاحات ۱۴۰۳)
این آیین‌نامه به عنوان مکمل قانون استخدام کشوری، جزئیات اجرایی و روش‌های عملیاتی کردن مواد قانونی را مشخص می‌کند. در ادامه به بررسی مهم‌ترین بخش‌های آن می‌پردازیم:
۱. آیین‌نامه شرایط و مراحل استخدام (مصوب ۱۴۰۲)
-
ماده ۱-۳:
-
مراحل گزینش:
✓ آزمون کتبی (حداقل نمره قبولی ۵۰ از ۱۰۰)
✓ مصاحبه تخصصی (امتیازبندی بر اساس سوابق)
✓ بررسی صلاحیت‌های عمومی (تست روانشناسی و تعهدنامه امنیتی) -
استثنائات: معافیت ایثارگران از آزمون کتبی در برخی مشاغل
-
-
ماده ۴-۶:
-
مدارک مورد نیاز:
✓ تصویر شناسنامه و کارت ملی
✓ مدرک تحصیلی مورد تایید وزارت علوم
✓ گواهی عدم سوءپیشینه کیفری (حداکثر ۳ ماه اعتبار)
-
۲. آیین‌نامه حقوق و مزایا (مصوب ۱۴۰۳)
-
جدول حقوقی جدید:
رتبه حقوق پایه (تومان) فوقالعاده شغل ۱ ۸,۰۰۰,۰۰۰ ۳۰٪ ۲ ۱۰,۵۰۰,۰۰۰ ۴۵٪ ۳ ۱۳,۰۰۰,۰۰۰ ۶۰٪ -
مزایای اضافه:
-
حق دورکاری: ۲۰٪ حقوق پایه (برای مشاغل قابل انجام از راه دور)
-
پاداش پایان سال: معادل ۲ ماه حقوق برای رسمی‌ها
-
۳. آیین‌نامه انضباطی (مصوب ۱۴۰۱)
-
درجه‌بندی تخلفات:
درجه تخلف نمونه تخلف تنبیه سبک تأخیر مکرر توبیخ کتبی متوسط غیبت ۱۵-۳۰ روز کسر حقوق شدید اخذ رشوه انفصال دائم -
فرآیند رسیدگی:
۱. تشکیل هیأت رسیدگی در دستگاه مربوطه
۲. دفاعیات کارمند (حداکثر ۲۰ روز)
۳. صدور رأی نهایی (ظرف ۴۵ روز)
۴. آیین‌نامه بازنشستگی (اصلاحی ۱۴۰۳)
-
شرایط جدید:
-
حداقل سابقه: ۲۵ سال (با کسر ۲٪ سالانه برای بازنشستگی پیش‌ازموعد)
-
حداکثر مستمری: ۹۰٪ میانگین ۳ سال آخر خدمت
-
-
محاسبه مستمری:
(میانگین حقوق ۳ سال آخر × ۲.۵٪) × سنوات خدمت
۵. آیین‌نامه تبدیل وضعیت (۱۴۰۲)
-
پیمانی به رسمی:
-
شرایط:
✓ حداقل ۱۰ سال سابقه در یک دستگاه
✓ داشتن حداقل مدرک کارشناسی
✓ عدم تخلف انضباطی در ۵ سال اخیر -
مراحل:
۱. درخواست کتبی به اداره منابع انسانی
۲. تأیید هیأت تبدیل وضعیت
۳. صدور حکم رسمی
-
۶. آیین‌نامه مأموریت‌ها و انتقالات
-
مأموریت داخل کشور:
-
حداکثر ۶ ماه در سال با حفظ ۱۰۰٪ حقوق
-
قابل تمدید برای مشاغل خاص با موافقت وزیر
-
-
انتقال بین استانی:
-
اولویت با:
✓ همسران کارمندان دولتی
✓ افراد دارای معلولیت یا بیماری خاص
-
۷. پیوست‌های مهم آیین‌نامه
۱. فرم‌های استاندارد:
-
فرم درخواست استخدام (فرم ۱-الف)
-
فرم تخلفات اداری (فرم ۳-ج)
۲. ضوابط فنی:
-
استانداردهای طبقه‌بندی مشاغل
-
دستورالعمل ارزیابی عملکرد سالانه
نکات اجرایی مهم:
-
مهلت‌های قانونی:
-
رسیدگی به درخواست‌های استخدام: حداکثر ۶۰ روز
-
اعتراض به آرای انضباطی: ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ
-
-
سامانه‌های الکترونیکی:
-
کلیه فرآیندها از طریق سامانه کاراد (karad.ir) انجام می‌شود.
-
الحاقات قانون استخدام کشوری
1. الحاق ماده ۱۵۰ (مصوب ۱۳۵۷) — تبدیل وضعیت کارکنان پیمانی به رسمی
-
این ماده به کارکنانی که به صورت پیمانی یا قراردادی تمام‌وقت در دستگاه‌های دولتی فعالیت می‌کنند، اجازه می‌دهد با درخواست خود و پس از تأیید، به استخدام رسمی تبدیل وضعیت شوند.
-
هدف این الحاق، تثبیت وضعیت استخدامی نیروهای غیررسمی و ایجاد امنیت شغلی برای آن‌هاست.
2. الحاق ماده ۱۵۱ (مصوب ۱۳۵۹) — احتساب خدمت خریداری شده به عنوان سابقه رسمی
-
در این ماده آمده است که اگر فردی سنوات خدمت خود را با پرداخت مبلغی به صندوق بازنشستگی دولتی خریداری کرده باشد، این مدت به عنوان سابقه خدمت رسمی محسوب می‌شود.
-
به این ترتیب، خدمت خریداری شده در محاسبه حقوق، مزایا و زمان بازنشستگی لحاظ می‌شود.
3. الحاق ماده ۱۵۲ و مواد بعدی — اصلاحاتی در حقوق و مزایا و بازنشستگی
-
در سال‌های مختلف، الحاقات دیگری برای بهبود وضعیت حقوق و مزایا، شرایط بازنشستگی و مقررات انضباطی به قانون اضافه شده‌اند.
-
این اصلاحات معمولاً با هدف به‌روزرسانی قانون و هماهنگی آن با شرایط روز و نیازهای کارکنان دولت انجام شده‌اند.
نکته مهم:
این الحاقات، بخش‌هایی از قانون استخدام کشوری را به‌روز کرده و هماهنگ با تحولات سازمانی و نیازهای کارکنان دولت، زمینه ارتقاء وضعیت استخدامی و رفاهی آنان را فراهم کرده‌اند. همچنین بسیاری از مقررات این قانون با تصویب قانون مدیریت خدمات کشوری (۱۳۸۶) تغییر یافته یا جایگزین شده است.
مشمولان قانون استخدام کشوری (بر اساس آخرین اصلاحات ۱۴۰۳)
قانون استخدام کشوری طیف وسیعی از کارکنان دستگاه‌های دولتی و نهادهای عمومی را پوشش می‌دهد. در زیر به تفصیل گروه‌های مشمول و مستثنی شده را بررسی می‌کنیم:
۱. اشخاص مشمول قانون استخدام کشوری:
-
کارمندان وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی (مانند وزارت آموزش و پرورش، وزارت بهداشت)
-
کارکنان مؤسسات و شرکت‌های دولتی (شرکت ملی نفت، سازمان آب منطقه‌ای)
-
پرسنل نهادهای عمومی غیردولتی که بیش از ۵۰٪ بودجه آنها از دولت تأمین می‌شود (مانند شهرداری‌های بزرگ)
-
قضات و کارمندان قوه قضائیه (به استثنای judges که مقررات خاص دارند)
-
کارکنان نیروهای مسلح در پست‌های غیرنظامی (پرسنل اداری ارتش، سپاه)
۲. انواع استخدام مشمول:
-
رسمی (دارای حکم دائم)
-
پیمانی (قرارداد موقت ۱ تا ۷ ساله)
-
کارگری (مشاغل خدماتی و فنی)
-
آزمایشی (دوره ۶ ماه تا ۱ سال قبل از رسمی‌شدن)
۳. گروه‌های مستثنی شده:
-
پرسنل نظامی و انتظامی (مشمول قوانین خاص نیروهای مسلح)
-
کارکنان قراردادی شرکت‌های خصوصی (حتی اگر پروژه دولتی باشد)
-
اساتید دانشگاه‌های دولتی (مشمول قانون خاص هیأت علمی)
-
نمایندگان مجلس و وزیران (مشمول مقررات خاص)
-
کارکنان مؤسسات خیریه کاملاً خصوصی
۴. شرایط عمومی مشمولیت:
-
داشتن حکم کارگزینی از دستگاه دولتی
-
دریافت حقوق از منابع دولتی
-
حضور در فهرست پرداخت حقوق دولت
-
تابعیت ایرانی (به استثنای موارد خاص با مجوز)
۵. نمونه‌های کاربردی:
✓ مشمول: حسابدار بیمارستان دولتی
✗ غیرمشمول: راننده شرکت پیمانکاری پروژه مترو
✓ مشمول: مهندس شهرداری تهران
✗ غیرمشمول: معلم مدرسه غیرانتفاعی
۶. نکات کلیدی:
-
مشمولیت از تاریخ صدور حکم کارگزینی آغاز می‌شود
-
کارمزدهای بازنشستگی نشانه مطمئنی برای تشخیص مشمولیت است
-
در موارد شک، استعلام از سازمان اداری و استخدامی کشور ضروری است
تذکر مهم: حدود ۴۵۰ هزار نفر از کارکنان دولت در سال ۱۴۰۳ مشمول این قانون هستند. برای تشخیص دقیق مشمولیت، باید حکم استخدامی و نوع قرارداد را دقیقاً بررسی کرد.