عسر و حرج

عسر و حرج به معنای شرایطی است که ادامه زندگی برای فرد با مشقت و دشواری غیرقابل تحمل همراه باشد و تحمل آن ممکن نباشد برای رزرو وقت مشاوره با وکیل پایه یک دادگستری با شماره 09126161121 تکماس حاصل فرمائید.

عسر و حرج چیست ؟

عسر و حرج در حقوق خانواده به شرایطی اطلاق می‌شود که ادامه زندگی زناشویی برای یکی از طرفین (عمدتاً زن) به دلیل سختی غیرقابل تحمل یا مشقت فوق‌العاده، ناممکن یا بسیار دشوار شود. این مفهوم در ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی ایران به عنوان یکی از موارد درخواست طلاق توسط زن شناخته شده است

آدرس ما : تهران _ خیابان انقلاب _ نرسیده به میدان فردوسی _ کوچه نیائی _ پلاک 7/1 _ دفتر وکالت

مسیر از راه حمل و نقل عمومی : شما با استفاده از ایستگاه مترو ی فردوسی میتوانید آسان تر به دفتر وکالت ما تشریف بیاورید

مهم‌ترین مصادیق عسر و حرج: 

ترک زندگی توسط شوهر (بدون عذر موجه) 

اعتیاد یا رفتار خشونت‌آمیز همسر 

عدم پرداخت نفقه برای مدت طولانی 

بیماری صعب‌العلاج یا اختلال روانی شدید همسر 

حضور همسر دوم بدون رضایت زن اول

در این موارد، زن می‌تواند با ارائه مدارک کافی به دادگاه، درخواست طلاق دهد و در صورت اثبات عسر و حرج، حکم طلاق صادر می‌شود

نکته: تشخیص عسر و حرج با قاضی دادگاه خانواده است و نیاز به شواهد محکمه‌پسند دارد

 

تعریف عسر و حرج از منظر قانونی با استناد به قوانین ایران:

مطابق ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی ایران (اصلاحیه ۱۳۸۱):

در صورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه باشد، وی می‌تواند به حاکم شرع مراجعه و تقاضای طلاق کند. چنانچه عسر و حرج مذکور در محکمه ثابت شود، دادگاه می‌تواند زوج را اجبار به طلاق نماید و در صورتی که اجبار میسر نباشد، زوجه به اذن حاکم شرع طلاق داده می‌شود.

تحلیل حقوقی:

ماهیت حقوقی:

عسر و حرج یک نهاد حقوقی مندرج در قانون مدنی است

از مبانی فقه امامیه (مستند به روایت “لا ضرر و لا ضرار”) گرفته شده است

شرایط تحقق:

مشقت غیرمتعارف (ماده ۱۱۳۰)

دوام این مشق (تبصره ۱ این ماده)

عدم امکان تحمل از سوی زوجه

مصادیق قانونی (بر اساس رویه قضایی):

ترک زندگی خانوادگی بیش از ۶ ماه (ماده ۱۱۱۵)

 عدم پرداخت نفقه به مدت ۶ ماه (ماده ۱۱۲۹)

= سوء رفتار مستمر (ماده ۱۱۳۰)

بیماری صعب العلاج (طبق نظریه پزشکی قانونی)

آثار حقوقی:

ایجاد حق طلاق برای زن

امکان درخواست طلاق بدون نیاز به وکالت از شوهر

معافیت از پرداخت مهریه در صورت تقاضای مرد

رویه قضایی:

نیاز به اثبات موضوع توسط خواهان

کارشناسی دادگاه برای احراز شرایط

امکان تسریع در رسیدگی به علت فوریت

نکات کاربردی:

این ماده اختصاص به زن دارد

تشخیص نهایی با دادگاه صالح است

مستندات محکمه پسند شرط اثبات است

منابع قانونی تکمیلی:

قانون حمایت خانواده (ماده ۴)

آیین نامه اجرایی قانون حمایت خانواده

مدت زمان رسیدگی به طلاق به دلیل عسر و حرج بستگی به شرایط پرونده و دادگاه رسیدگی‌کننده دارد، اما به طور کلی:

مدت تقریبی فرآیند طلاق عسر و حرج:

تشکیل پرونده تا اولین جلسه دادگاه: 

معمولاً 1تا ۳ ماه (بستگی به تراکم پرونده‌های دادگاه دارد)

رسیدگی و اثبات عسر و حرج: 

تا ۶ ماه (در صورت ارائه مدارک محکم مانند گواهی پزشکی قانونی، استشهادیه، یا گزارش کلانتری)

    اگر نیاز به کارشناسی یا حقیقات محلی باشد، ممکن است تا ۱ سال طول بکشد

صدور حکم نهایی: 

   – پس از اثبات عسر و حرج، دادگاه ظرف ۱ تا ۲ ماه حکم طلاق را صادر می‌کند

   اگر مرد رضایت دهد، طلاق به صورت توافقی سریع‌تر انجام می‌شود

اجرای حکم (در صورت عدم تمکین مرد) : 

اگر مرد مخالفت کند، اجرای حکم ۳ تا ۶ ماه دیگر زمان می‌برد/کوتاه‌ترین زمان: ۴ تا ۶ ماه (با مدارک قوی و همکاری دادگاه) 

طولانی‌ترین زمان: ۱ تا ۲ سال (اگر پرونده پیچیده باشد یا مرد مقاومت کند)

راه‌های تسریع در روند: 

ارائه مدارک محکمه‌پسند (مثل گواهی پزشکی قانونی برای خشونت یا اعتیاد). 

استفاده از وکیل متخصص خانواده برای پیگیری مستمر.

مدت زمان طلاق در عسر و حرج :

 درخواست رسیدگی فوری در موارد اضطراری (مثل خطر جانی برای زن).

مدت زمان رسیدگی به طلاق به دلیل عسر و حرج بستگی به شرایط پرونده و دادگاه رسیدگی‌کننده دارد، اما به طور کلی

مدت تقریبی فرآیند طلاق عسر و حرج:

تشکیل پرونده تا اولین جلسه دادگاه: 

    معمولاً ۱ تا ۳ ماه (بستگی به تراکم پرونده‌های دادگاه دارد)

رسیدگی و اثبات عسر و حرجک 

آدرس ما : تهران _ خیابان انقلاب _ نرسیده به میدان فردوسی _ کوچه نیائی _ پلاک 7/1 _ دفتر وکالت

مسیر از راه حمل و نقل عمومی : شما با استفاده از ایستگاه مترو ی فردوسی میتوانید آسان تر به دفتر وکالت ما تشریف بیاورید   

تا ۶ ماه (در صورت ارائه مدارک محکم مانند گواهی پزشکی قانونی، استشهادیه، یا گزارش کلانتری)

   اگر نیاز به کارشناسی یا تحقیقات محلی باشد، ممکن است تا ۱ سال طول بکشد

صدور حکم نهایی
:

   پس از اثبات عسر و حرج، دادگاه ظرف ۱ تا ۲ ماه حکم طلاق را صادر می‌کند 

اگر مرد رضایت دهد، طلاق به صورت توافقی سریع‌تر انجام می‌شود

اجرای حکم (در صورت عدم تمکین مرد): 

   اگر مرد مخالفت کند، اجرای حکم ۳ تا ۶ ماهدیگر زمان می‌برد

کوتاه‌ترین زمان۴:  تا ۶ ماه (با مدارک قوی و همکاری دادگاه) 

طولانی‌ترین زمان۱: تا ۲ سال (اگر پرونده پیچیده باشد یا مرد مقاومت کند)

راه‌های تسریع در روند: 

ارائه مدارک محکمه‌پسند (مثل گواهی پزشکی قانونی برای خشونت یا اعتیاد) 

استفاده از وکیل متخصص خانواده برای پیگیری مستمر

درخواست رسیدگی فوری در موارد اضطراری (مثل خطر جانی برای زن)

راه‌های اثبات عسر و حرج در دادگاه خانواده

مدارک مستند و قانونی :

گزارش پزشکی قانونی (برای موارد خشونت جسمی یا روانی)

گواهی پزشک معتمد (در مورد بیماری‌های صعب‌العلاج همسر)

مدارک مالی (عدم پرداخت نفقه – صورتحساب‌های بانکی، حکم جلب برای نفقه

شواهد عینی

فیلم و عکس (از ضرب و شتم، تخریب اموال یا رفتارهای خشونت‌آمیز)

پیام‌های توهین‌آمیز یا تهدید (اسکرین‌شات از پیام‌ها با تاریخ و مشخصات)

استشهاد محلی (تأییدیه همسایگان یا آشنایان درباره رفتارهای ناپسند همسر)

اسناد قضایی و انتظامی :

گزارش کلانتری (در مورد نزاع‌های خانگی یا شکایت‌های ثبت‌شده)

حکم جلب یا بازداشت همسر (در صورت وجود سابقه کیفری)

مدارک اعتیاد گزارش مراکز ترک اعتیاد یا آزمایش‌های مثبت مواد مخدر

شهادت شهود :

شهادت ۲ مرد عادل یا ۱ مرد + ۲ زن (طبق قانون)

استشهادیه محضری (از اقوام، همسایگان یا دوستان)

مدارک ازدواج مجدد همسر :

سند ازدواج مجدد مرد (در صورت عدم رضایت زن اول)

شهادت بر ازدواج پنهانی (در صورت عدم ثبت رسمی

دلایل پزشکی و روانی :

گزارش روانپزشک (در مورد آزارهای روانی یا اختلالات شخصیتی همسر)

مدارک بیماری‌های مسری یا صعب‌العلاج (مثل ایدز، هپاتیت)

دلایل مالی و اقتصادی

مدارک بدهکاری شدید همسر (که زندگی را مختل کرده)

فقر ناشی از عدم پرداخت نفقه (با ارائه لیست هزینه‌ها و درآمد)

دلایل اخلاقی و اجتماعی

شهادت بر روابط نامشروع همسر

مدارک فعالیت‌های غیرقانونی (قاچاق، کلاهبرداری)

نکات کلیدی برای اثبات موفق عسر و حرج:

مدارک باید محکمه‌پسند باشد (ترجیحاً رسمی یا مهرشده) 

شهود باید قابل اعتماد و بی‌طرف باشند. 

در صورت نیاز، از وکیل خانواده کمک بگیرید تا از حقوق شما دفاع کند

پیگیری منظم پرونده باعث تسریع در رسیدگی می‌شود

تذکر مهم:

تشخیص نهایی با قاضی است و ممکن است برخی دلایل را نپذیرد

اثبات عسر و حرج سخت است، اما با مدارک قوی، شانس موفقیت بالاست

مثال عملی و کامل از عسر و حرج در دادگاه خانواده

شرح پرونده نمونه:

نام پرونده: 

طلاق به دلیل عسر و حرج (شماره پرونده: ۱۴۰۲/۱۲۳۴ – دادگاه خانواده تهران)

شرایط زن (خواهان): 

۳۵ ساله، دارای  فرزند (۸ و ۵ ساله) 

– همسرش به مدت ۲ سال نفقه نداده و خانه را ترک کرده است 

شوهر معتاد به شیشه* است و چندین بار به او فحاشی و ضرب و شتم کرده 

مرد با وجود توان مالی، از پرداخت هزینه‌های درمان فرزندشان خودداری می‌کند

مراحل اثبات عسر و حرج توسط زن:

ارائه مدارک به دادگاه: 

– گزارش پزشکی قانون از کبودی‌ها و جراحات ناشی از ضرب و شتم 

گواهی اعتیاد همسر از کلینیک ترک اعتیاد 

حکم جلب مر به دلیل عدم پرداخت نفقه (از سوی اجرای احکام) 

– پیام‌های تهدیدآمیز مرد در موبایل (اسکرین‌شات با تاریخ) 

شهادت همسایه‌ها مبنی بر نزاع‌های مکرر (استشهادیه محضری)

دلایل عسر و حرج: 

ترک زندگی (ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی): مرد ۲ سال است خانه را ترک کرده 

عدم پرداخت نفقه (ماده ۱۱۲۹): عدم پرداخت حتی هزینه درمان فرزند

خشونت خانگی: گزارش پزشکی قانونی + شهادت شهود

اعتیاد همسر: گواهی پزشکی معتبر

رأی دادگاه: 

اثبات عسر و حرج با مدارک ارائه‌شده

اجبار مرد به طلاق (طبق ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی)

زن نیازی به بذل مهریه ندارد (چون تقصیر متوجه مرد است) 

حق حضانت فرزندان به زن داده می‌شود + نفقه فرزندان بر عهده پدر

چرا این پرونده عسر و حرج محسوب می‌شود

مجموعه شرایط (ترک زندگی + اعتیاد + خشونت + عدم پرداخت نفقه) زندگی را برای زن غیرقابل تحمل کرده است

مدارک محکمه‌پسند (گزارش‌های رسمی + شهادت) ارائه شده است

قاضی تشخیص داده که ادامه زندگی ضرر غیرقابل جبران به زن وارد می‌کند

این مثال نشان می‌دهد چگونه با مدارک مستند می‌توان عسر و حرج را ثابت کرد و بدون نیاز به رضایت مرد طلاق گرفت

رأی وحدت رویه در مورد عسر و حرج (نظریه شماره ۷۳۷ – مورخ ۱۳۸۷/۰۷/۲۴)

متن رأی:

چنانچه دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه باشد و این امر در محکمه ثابت شود، دادگاه می‌تواند زوج را اجبار به طلاق نماید و در صورت عدم امکان اجبار، زوجه با اذن دادگاه صالح می‌تواند طلاق بگیرد

تحلیل محتوای رأی:

تأیید ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی:

    این رأی بر اساس ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی صادر شده و آن را تأیید می‌کند

شرایط اعمال حکم:

وجود عسر و حرج باید به دادگاه ثابت شود

اولویت با اجبار مرد به طلاق است

    در صورت عدم امکان اجبار، زن می‌تواند با اذن دادگاه طلاق بگیرد

مصادیق عسر و حرج (مستفاد از رویه قضایی)

   ترک زندگی

   عدم پرداخت نفقه

   اعتیاد

   خشونت

    ازدواج مجدد بدون رضایت زن اول

آثار حقوقی:

زن نیازی به بذل مهریه ندارد

   حضانت فرزندان طبق قانون تعیین می‌شود

نکات کلیدی رأی:

تشخیص عسر و حرج با دادگاه است (نه با زن یا مرد) 

مدارک محکمه‌پسند لازم است (گزارش پزشکی، شهادت شهود، اسناد رسمی) 

در صورت اثبات، مرد نمی‌تواند از طلاق خودداری کند

تأثیر این رأی: 

این رأی رویه یکسانی برای تمام دادگاه‌ها ایجاد کرده و به قضات کمک می‌کند تا در موارد مشابه، به همین شکل حکم دهند

آدرس ما : تهران _ خیابان انقلاب _ نرسیده به میدان فردوسی _ کوچه نیائی _ پلاک 7/1 _ دفتر وکالت

مسیر از راه حمل و نقل عمومی : شما با استفاده از ایستگاه مترو ی فردوسی میتوانید آسان تر به دفتر وکالت ما تشریف بیاورید   

« با تشکر از وقتی که برای مطالعه این مطلب قرار دادید، شما می توانید با استفاده از قسمت نظرات سوالات حقوقی خود را مطرح کنید تا ما در کوتاهترین زمان ممکن پاسخگو شما باشیم ».