خیار تعذر تسلیم

خیار تعذر تسلیم حقی است که به طرف مقابل در قرارداد اجازه می‌دهد تا در صورت ناممکن شدن تسلیم مورد معامله، قرارداد را فسخ کند.جهت رزرو وقت مشاوره با وکیل پایه یک دادگستری با شماره 09126161121 تماس حاصل فرمائید.

خیار تعذر و خیار تسلیم، دو نوع خیار در فقه اسلامی هستند که در رابطه با شرایط و زمان‌های خاصی که قرارداد یا معامله به‌طور طبیعی قابل انجام نیست، مطرح می‌شوند.

1. خیار تعذر (خیار تعذر اجرای قرارداد): این خیار زمانی است که اجرای قرارداد برای یکی از طرفین به دلایل خارجی (که خارج از اراده‌اش است) ممکن نباشد. یعنی اگر یکی از طرفین نتواند به دلایل غیرقابل پیش‌بینی و خارج از اختیار خود، تعهدات خود را انجام دهد، طرف دیگر می‌تواند قرارداد را فسخ کند. به عبارت دیگر، اگر به دلایلی که غیرقابل پیش‌بینی است (مثل قوه قهریه، بیماری، جنگ و …)، یکی از طرفین نتواند قرارداد را اجرا کند، طرف مقابل حق فسخ قرارداد را دارد.

2. خیار تسلیم (خیار تسلیم به موقع): این خیار در صورتی است که یکی از طرفین معامله، در زمان تعیین‌شده یا بعد از آن، نتواند کالا یا خدمات مورد توافق را تحویل دهد. به عبارت دیگر، اگر یکی از طرفین در تحویل یا تسلیم موضوع معامله به موقع تأخیر کند، طرف دیگر حق فسخ معامله را دارد. این خیار در حقیقت به منظور محافظت از حقوق طرفین و اطمینان از اجرای به موقع قرارداد است.

در نتیجه، هر دو خیار به‌نوعی به عدم اجرای تعهدات یا اجرای ناقص قرارداد ارتباط دارند، با این تفاوت که خیار تعذر به عدم امکان اجرا به دلایل خارجی اشاره دارد، در حالی که خیار تسلیم مربوط به عدم اجرای تعهد در زمان مقرر است.

از نظر فقهی :

از نظر فقهی، خیار تعذر و خیار تسلیم در قالب اصول فقه و قواعد حقوقی اسلامی، مفاهیم مهمی هستند که به نحوه اجرای قراردادها و شروط آن‌ها پرداخته‌اند. در اینجا، هر یک از این دو خیار را از منظر فقهی بررسی می‌کنیم.

۱. خیار تعذر

خیار تعذر به معنای «خیار به دلیل عدم امکان اجرای قرارداد» است. در فقه اسلامی، این خیار زمانی به وجود می‌آید که اجرای موضوع قرارداد برای یکی از طرفین غیرممکن شود، به‌طوری‌که از دست او خارج باشد.

دلایل فقهی خیار تعذر:

• بر اساس نظریه فقهای شیعه: یکی از اصول عمومی در فقه اسلامی این است که هر فرد باید تعهدات خود را در قراردادها انجام دهد. در صورتی که یکی از طرفین نتواند تعهد خود را اجرا کند، طرف مقابل می‌تواند قرارداد را فسخ نماید.

• دلایل خارجی: برای مثال، اگر یکی از طرفین به‌علت حادثه‌ای غیرمنتظره مانند جنگ، سیل یا زندانی شدن، نتواند تعهدات خود را اجرا کند، طرف دیگر حق فسخ قرارداد را پیدا می‌کند. این وضعیت به عنوان «تعذر» شناخته می‌شود.

• قاعده «لا ضرر»: در فقه اسلامی قاعده‌ای به نام «لا ضرر» وجود دارد که به‌موجب آن، ضرر به هیچ فردی وارد نمی‌شود. وقتی یکی از طرفین به دلیل تعذر نتواند قرارداد را اجرا کند، این حکم به نفع طرف مقابل به‌صورت فسخ قرارداد در می‌آید.

رأی فقها:

فقهای شیعه و اهل سنت در این موضوع هم‌نظرند که در صورت بروز تعذر، طرف مقابل حق فسخ قرارداد را دارد. البته در اینجا، جبران خسارت برای طرف مقابل هم مطرح است و در بسیاری از موارد طرف متضرر می‌تواند خسارت‌های ناشی از عدم اجرا را مطالبه کند.

۲. خیار تسلیم

خیار تسلیم به زمانی اطلاق می‌شود که یکی از طرفین قرارداد در موعد مقرر نتواند موضوع قرارداد را تحویل دهد یا تسلیم کند. این خیار بیشتر در عقود بیع و دیگر قراردادهای مربوط به انتقال مالکیت مطرح است.

دلایل فقهی خیار تسلیم:

• ماهیت عقد: در فقه اسلامی، عقد بیع و دیگر معاملات، زمانی کامل می‌شود که موضوع معامله به طرف مقابل تحویل داده شود. این تحویل معمولاً باید در زمان معین انجام گیرد.

• ادله قرآنی و روایی: در قرآن کریم آمده است که معاملات باید بر اساس امانت و درستی انجام شود و طرفین باید به تعهدات خود عمل کنند. از طرفی، در روایات آمده است که تأخیر در تسلیم مال به طرف مقابل، ممکن است باعث بطلان یا فسخ قرارداد شود.

• قاعده «وفای به عهد»: یکی از اصول مهم در فقه اسلامی، وفای به عهد است. بر این اساس، اگر یکی از طرفین نتواند موضوع قرارداد را در زمان مشخص تحویل دهد، طرف مقابل می‌تواند قرارداد را فسخ کند.

رأی فقها:

فقهای شیعه به اتفاق در این مورد قائل به خیار تسلیم هستند. در صورتی که یکی از طرفین نتواند در زمان مقرر کالا یا مال را تحویل دهد، طرف دیگر حق فسخ معامله را خواهد داشت. این خیار همچنین می‌تواند به‌عنوان یک وسیله برای حفظ حقوق طرفین در برابر تأخیرات و نقض تعهدات باشد.

نتیجه‌گیری فقهی

از نظر فقهی، هر دو خیار تعذر و تسلیم در جهت حفظ حقوق طرفین قرارداد و جلوگیری از ضرر و زیان به‌وجود آمده‌اند. خیار تعذر زمانی به کار می‌آید که اجرای قرارداد غیرممکن شود، و خیار تسلیم به‌دلیل تأخیر در تحویل موضوع قرارداد است. هر دو خیار از اصول فقهی «وفای به عهد» و «عدم وارد کردن ضرر به دیگری» پیروی می‌کنند.

اسقاط خیار تعذر تسلیم :

اسقاط خیار تعذر تسلیم یکی از موضوعات مهم در فقه اسلامی است که به بررسی شرایطی می‌پردازد که طرفین قرارداد می‌توانند حق خود برای فسخ قرارداد را به‌طور اختیاری از بین ببرند. این موضوع در خصوص خیار تعذر تسلیم زمانی مطرح می‌شود که یکی از طرفین نتواند تعهد خود را به دلیل «تعذر» یا «عدم امکان اجرای قرارداد» انجام دهد، اما در عین حال، طرفین می‌خواهند از این خیار صرف‌نظر کرده و معامله به‌طور کامل به اجرا درآید.

مفهوم اسقاط خیار تعذر تسلیم

اسقاط به معنای «از بین بردن» یا «رها کردن» است. در این context، اسقاط خیار تعذر تسلیم یعنی طرفین قرارداد می‌توانند از این حق که دارند قرارداد را در صورت بروز تعذر فسخ کنند، به‌طور قانونی و با توافق دوطرفه صرف‌نظر کنند. به عبارت دیگر، آن‌ها تصمیم می‌گیرند که حتی اگر اجرای قرارداد برای یکی از طرفین ممکن نباشد، به دلیل این وضعیت، قرارداد فسخ نخواهد شد و ادامه خواهد یافت.

شرایط اسقاط خیار تعذر تسلیم

برای اینکه اسقاط خیار تعذر تسلیم امکان‌پذیر باشد، باید شرایط خاصی وجود داشته باشد که از نظر فقهی، به‌ویژه در حقوق اسلامی، به‌طور معمول به صورت زیر مطرح است:

1. رضایت طرفین: اسقاط خیار باید به‌صورت رضایت‌مندانه و با توافق طرفین انجام شود. هیچ‌یک از طرفین نباید مجبور به اسقاط این خیار باشند.

2. وجود عقد و توافق اولیه: در صورتی که یکی از طرفین نتواند تعهد خود را به دلیل تعذر اجرا کند، طرف مقابل می‌تواند قرارداد را فسخ کند، اما اگر طرفین به توافق برسند که حق فسخ (خیار تعذر تسلیم) را اسقاط کنند، این اسقاط باید به‌طور صریح یا ضمنی در قرارداد ذکر شود.

3. عدم وجود موانع قانونی: برای اسقاط خیار، هیچ‌گونه مانع قانونی نباید وجود داشته باشد. به عنوان مثال، اگر یکی از طرفین به‌طور عمدی از اجرای تعهد خود امتناع کند یا در شرایطی که موجب ضرر به طرف مقابل می‌شود، اسقاط خیار تعذر تسلیم ممکن نیست.

مواردی که اسقاط خیار تعذر تسلیم مجاز است:

1. معاملات تجاری و بازرگانی: در برخی موارد تجاری، طرفین قرارداد می‌توانند با توافق، از حق فسخ خود (خیار تعذر تسلیم) برای تسهیل فرآیند تجاری و حفظ ادامه‌دار بودن قرارداد صرف‌نظر کنند.

2. شرایط خاص فوریت: در مواردی که طرفین به دلایل فوری و ضروری (مانند نیاز به ادامه اجرای پروژه یا حفظ رابطه تجاری) بخواهند از این حق خود گذشت کنند، ممکن است اسقاط خیار تعذر تسلیم مورد توافق قرار گیرد.

رأی فقها در اسقاط خیار تعذر تسلیم:

فقهای شیعه در این موضوع توافق دارند که طرفین می‌توانند از این خیار خود به‌طور صریح یا ضمنی بگذرند. به این معنا که اسقاط خیار تعذر تسلیم با توافق طرفین ممکن است و در صورت توافق، طرفین نمی‌توانند به دلیل تعذر از اجرای تعهدات خود، قرارداد را فسخ کنند. البته در صورتی که این اسقاط به‌صورت روشن و با رضایت طرفین نباشد، ممکن است این عمل به‌عنوان نقض اصول عدالت و وفای به عهد تلقی شود.

نمونه‌هایی از اسقاط خیار تعذر تسلیم:

1. قراردادهای کاری: فرض کنید دو طرف قرارداد برای انجام یک پروژه توافق کرده‌اند، اما یکی از طرفین به دلیل بروز مشکلات غیرمنتظره نمی‌تواند پروژه را به‌طور کامل انجام دهد. در این شرایط، طرفین می‌توانند توافق کنند که حتی در صورت عدم امکان تکمیل پروژه در موعد مقرر، قرارداد فسخ نشود و طرفین به همکاری خود ادامه دهند.

2. قراردادهای فروش و تحویل کالا: در بیع، اگر فروشنده نتواند کالا را به دلیل برخی مشکلات غیرقابل پیش‌بینی تحویل دهد، خریدار می‌تواند قرارداد را فسخ کند. اما در صورتی که طرفین توافق کنند که حتی با وجود تعذر، تحویل کالا ادامه یابد، این توافق می‌تواند به اسقاط خیار تعذر تسلیم منجر شود.

اسقاط خیار تعذر تسلیم به‌طور کلی از نظر فقهی امکان‌پذیر است و به طرفین قرارداد این اختیار را می‌دهد که با توافق یکدیگر، حق فسخ ناشی از عدم امکان اجرای قرارداد را از بین ببرند.

این تصمیم معمولاً به دلایل خاص مانند حفظ روابط تجاری، فوریت‌های خاص یا توافقات دیگر اتخاذ می‌شود. البته این اسقاط باید با رضایت طرفین و بدون نقض اصول اساسی قرارداد صورت گیرد.

خیار تعذر تسلیم فوری است؟

ماده قانونی :