تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری در سیستم قضایی ایران
تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری مربوط به حق‌وحقوق فردی و جبران خسارت است در حالی‌که دعاوی کیفری به جرم و..مربوط می‌شود.جهت رزرو وقت مشاوره با شماره 09126161121 تماس حاصل فرمائید.
دعاوی حقوقی چیست؟
آدرس ما : تهران _ خیابان انقلاب _ نرسیده به میدان فردوسی _ کوچه نیائی _ پلاک 7/1 _ دفتر وکالت
مسیر از راه حمل و نقل عمومی : شما با استفاده از ایستگاه مترو ی فردوسی میتوانید آسان تر به دفتر وکالت ما تشریف بیاورید
دعاوی حقوقی به اختلافات و مسائل حقوقی میان افراد، شرکت‌ها یا نهادها گفته می‌شود که برای حل‌وفصل آن‌ها از روش‌های قضایی یا داوری استفاده می‌شود. این دعاوی طیف گسترده‌ای از موضوعات را در بر می‌گیرند، از جمله قراردادها، مالکیت، مسئولیت مدنی، دعاوی خانوادگی و امور کیفری.
به‌طور کلی، دعاوی حقوقی به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
دعاوی مدنی: شامل مسائل مربوط به املاک، قراردادها و مطالبات مالی.
دعاوی کیفری: شامل جرایمی مانند سرقت، کلاهبرداری، ضرب‌وجرح و تخلفات قانونی.
دعاوی تجاری: مرتبط با اختلافات بین شرکت‌ها، قراردادهای بازرگانی و فعالیت‌های اقتصادی.
دعاوی خانوادگی: شامل موضوعاتی مانند طلاق، حضانت کودکان و ارث.
هر دعوای حقوقی نیازمند ارائه مستندات و دفاع مناسب است، و در این مسیر، وکلای حقوقی نقش مهمی ایفا می‌کنند.
تبدیل پرونده حقوقی به کیفری :
در حقوق ایران، پرونده حقوقی به‌صورت مستقیم قابل “تبدیل” به کیفری نیست، اما اگر در جریان رسیدگی حقوقی، مشخص شود عمل ارتکابی جنبه‌ی مجرمانه دارد، می‌توان شکایت کیفری جداگانه مطرح کرد. در واقع، «تبدیل» به آن معنا که یک پرونده از حقوقی به کیفری تبدیل شود، وجود ندارد، اما امکان طرح دعوای کیفری هم‌زمان یا بعد از دعوای حقوقی وجود دارد.
حالت‌های رایج این موضوع:
۱. کشف عنصر مجرمانه در جریان پرونده حقوقی:
مثلاً شما دادخواست مطالبه وجه چک داده‌اید (پرونده حقوقی).
در جریان رسیدگی، متوجه می‌شوید که چک با جعل امضا صادر شده است. در این صورت، میتوانید شکایت کیفری برای جعل چک نیز مطرح کنید.
۲. دادگاه حقوقی به جنبه کیفری اشاره کند:
دادگاه حقوقی اگر احساس کند موضوع شائبه جرم دارد (مثلاً کلاهبرداری، جعل، خیانت در امانت و…)، شما را راهنمایی می‌کند که به دادسرا شکایت کیفری ارائه دهید.
۳. اول حقوقی، بعد کیفری (یا برعکس):
در بسیاری از موارد، افراد ابتدا از طریق حقوقی اقدام می‌کنند، ولی به نتیجه نمی‌رسند؛ سپس متوجه می‌شوند که رفتار طرف مقابل مجرمانه بوده و از آن طریق اقدام می‌کنند.
نکات مهم:
دادگاه نمی‌تواند خود به کیفری رسیدگی کند؛ باید شکایت مجزا در دادسرا مطرح شود.
شکایت کیفری باید در چارچوب جرایم شناخته‌شده قانون مجازات اسلامی باشد (مثل کلاهبرداری، جعل، خیانت در امانت…).
زمان طرح شکایت کیفری مهم است؛ تأخیر زیاد ممکن است به ضرر شما تمام شود (به‌ویژه در جرایم قابل گذشت).
نتیجه نهایی:
پرونده حقوقی به خودی خود قابل تبدیل مستقیم به کیفری نیست، اما در صورت اثبات یا کشف وقوع جرم، می‌توان جداگانه شکایت کیفری مطرح کرد و دو پرونده را هم‌زمان پیگیری کرد.
هزینه :
دعوای حقوقی:
برای طرح دعوای حقوقی (مثلاً مطالبه پول، مهریه، تخلیه ملک و…)، باید هزینه دادرسی پرداخت کنید که این هزینه بستگی به مبلغ خواسته دارد.
مثلاً اگر برای ۱۰۰ میلیون تومان دادخواست بدهید، حدود ۳ تا ۴ میلیون تومان فقط هزینه دادرسی پرداخت می‌کنید.
همچنین ممکن است در طول رسیدگی، هزینه‌هایی مانند کارشناس رسمی، ترجمه مدارک، اجرای حکم و… هم داشته باشید.
دعوای کیفری:
برای شکایت کیفری (مثل کلاهبرداری، سرقت، تهدید، ضرب‌وجرح)، نیازی به پرداخت هزینه دادرسی نیست.
شما فقط شکواییه تنظیم می‌کنید و به دادسرا می‌دهید.
مگر اینکه در همان شکایت، بخواهید خسارت مالی هم بگیرید؛ در این صورت فقط برای بخش حقوقی‌اش هزینه دادرسی باید بدهید.
نتیجه:
اگر دنبال صرفاً مجازات متهم هستید، شکایت کیفری کم‌هزینه‌تر است.
اما اگر دنبال گرفتن پول یا مال خود هستید، دعوای حقوقی هزینه بیشتری دارد، ولی ضروری است.
تفاوت های دعاوی کیفری و حقوقی :
در اینجا تفاوت‌های کامل دعاوی کیفری و حقوقی را به زبان ساده و دقیق برایت توضیح می‌دهم:
۱. موضوع دعوا
حقوقی: مربوط به حقوق خصوصی افراد مانند پول، قرارداد، مهریه، اجاره، ملک، چک و…
کیفری: مربوط به جرم و مجازات مانند سرقت، کلاهبرداری، تهدید، ضرب‌وجرح، توهین و…
۲. هدف دعوا
حقوقی: رسیدن به حق قانونی، مانند دریافت پول، الزام به انجام تعهد یا بازگرداندن ملک.
کیفری: مجازات شخص خاطی طبق قانون (حبس، شلاق، دیه، رد مال و…).
۳. مرجع رسیدگی
حقوقی: دادگاه عمومی حقوقی
کیفری: دادسرا و سپس دادگاه کیفری
۴. شروع رسیدگی
حقوقی: با تنظیم دادخواست و پرداخت هزینه دادرسی
کیفری: با تنظیم شکواییه و ثبت در دادسرا (معمولاً بدون هزینه)
۵. بار اثبات دعوا
حقوقی: خواهان باید با سند، شاهد یا کارشناس حق خود را ثابت کند
کیفری: دادستان یا شاکی باید وقوع جرم را اثبات کند، و در صورت شک، اصل بر برائت متهم است
۶. نتیجه ممکن دعوا
حقوقی: الزام طرف مقابل به پرداخت پول، تحویل ملک، فسخ قرارداد، و…
کیفری: صدور حکم مجازات برای متهم (حبس، جزای نقدی، دیه، شلاق، رد مال و…)
۷. هزینه رسیدگی
حقوقی: پرداخت هزینه دادرسی الزامی است (بر حسب مبلغ خواسته)
کیفری: معمولاً بدون هزینه است مگر در برخی جرایم قابل گذشت
۸. قابلیت گذشت شاکی
حقوقی: گذشت یا رضایت خواهان فقط موجب مختومه شدن دعوا می‌شود
کیفری: در جرایم قابل گذشت، رضایت شاکی می‌تواند پرونده را مختومه کند
۹. نقش دادستان
حقوقی: دادستان درگیر نیست
کیفری: دادستان مسئول پیگیری و اثبات جرم است حتی اگر شاکی رضایت ندهد (در جرایم غیرقابل گذشت)
نتیجه نهایی:
| اگر دنبال گرفتن «حق» مثل پول یا مال هستید → دعوای حقوقی مطرح کنید.
| اگر کسی «جرمی» علیه شما انجام داده و می‌خواهید مجازات شود → شکایت کیفری مطرح کنید.
ایا حکم کیفری بر حکم حقوقی ارجحیت دارد؟
در بسیاری از موارد، حکم کیفری بر حکم حقوقی ارجحیت دارد و آثار حقوقی مهمی به دنبال دارد. این اصل در حقوق ایران شناخته شده است و در مواردی که هر دو دعوا (حقوقی و کیفری) درباره‌ی یک موضوع باشند، حکم کیفری مقدم و مؤثر بر حکم حقوقی خواهد بود.
چرا حکم کیفری ارجحیت دارد؟
زیرا در دعاوی کیفری، دادگاه:
به جرم بودن یا نبودن یک عمل رسیدگی می‌کند.
به دلیل اهمیت حقوق عمومی و آثار شدیدتر آن (مثل مجازات زندان)، با دقت بیشتر و تحقیقات قوی‌تری انجام می‌شود.
اصل بر برائت است و دادگاه کیفری فقط در صورت قطعیت، حکم به مجرمیت می‌دهد.
در نتیجه، اگر دادگاه کیفری به این نتیجه برسد که مثلاً شخصی مرتکب جرم نشده، این رأی می‌تواند مانع موفقیت دعوای حقوقی شود (مثل مطالبه خسارتی که بر مبنای وقوع جرم تنظیم شده).
مثال عملی:
فرض کنید کسی شما را متهم به کلاهبرداری کرده و علاوه بر شکایت کیفری، از شما در دادگاه حقوقی هم برای پس گرفتن پول شکایت کرده است.
اگر دادگاه کیفری شما را تبرئه کند و بگوید «کلاهبرداری‌ای رخ نداده»،
دادگاه حقوقی نمی‌تواند خلاف آن رأی دهد و معمولاً دعوای حقوقی هم رد خواهد شد، مگر دلیل حقوقی مستقل وجود داشته باشد.
مستند قانونی:
طبق ماده ۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی:
«تا وقتی که تکلیف دعوای کیفری که با دعوای حقوقی مرتبط است مشخص نشود، رسیدگی به دعوای حقوقی متوقف می‌شود.»
یعنی دادگاه حقوقی باید منتظر بماند تا نتیجه پرونده کیفری روشن شود، سپس رسیدگی را ادامه دهد.
بله، حکم کیفری معمولاً نسبت به حکم حقوقی ارجحیت دارد.
چون اثبات جرم سخت‌تر است، اگر در دادگاه کیفری رأی قطعی صادر شود، می‌تواند به طور مستقیم بر روند و نتیجه دعوای حقوقی اثر بگذارد.
اما در مقابل، اگر رأی کیفری صادر نشده باشد یا دعوا جرم نباشد، دادگاه حقوقی می‌تواند مستقلاً تصمیم بگیرد.
آدرس ما : تهران _ خیابان انقلاب _ نرسیده به میدان فردوسی _ کوچه نیائی _ پلاک 7/1 _ دفتر وکالت
مسیر از راه حمل و نقل عمومی : شما با استفاده از ایستگاه مترو ی فردوسی میتوانید آسان تر به دفتر وکالت ما تشریف بیاورید
انواع دعوای کیفری:
انواع دعوای کیفری در حقوق ایران بر اساس نوع جرم، شدت مجازات و نحوه‌ی تعقیب، به چند دسته تقسیم می‌شود. در ادامه به مهم‌ترین انواع دعاوی کیفری اشاره می‌کنم:
۱. بر اساس نوع جرم
جرایم علیه اشخاص
قتل (عمد، غیرعمد)
ضرب و جرح
تهدید
توهین
افترا
آدم‌ربایی
جرایم علیه اموال و مالکیت
سرقت
کلاهبرداری
خیانت در امانت
تخریب اموال
جعل و استفاده از سند مجعول
جرایم علیه امنیت عمومی و اخلاق
جرایم علیه امنیت داخلی یا خارجی (مثلاً جاسوسی، اجتماع و تبانی)
نشر اکاذیب
تحریک مردم به اغتشاش
تشکیل باندهای مجرمانه
جرایم منافی عفت (مثل زنا، لواط، روابط نامشروع)
۲. بر اساس شیوه تعقیب
جرایم عمومی (غیر قابل گذشت)
شکایت شاکی خصوصی لازم نیست
مانند: قتل، تجاوز، اختلاس، قاچاق مواد مخدر
دادستان موظف به پیگیری است
جرایم قابل گذشت
فقط با شکایت شاکی خصوصی قابل پیگیری هستند
با رضایت شاکی ممکن است پرونده بسته شود
مانند: توهین، ضرب‌وجرح ساده، فحاشی، تصرف عدوانی جزئی
۳. بر اساس شدت مجازات
جنایات
مجازات سنگین دارند (مثل قصاص، اعدام، حبس‌های بلندمدت)
مثال: قتل عمد، تجاوز، جاسوسی
جنحه‌ها و جرائم سبک‌تر
مجازات سبک‌تری دارند (حبس کوتاه، جزای نقدی، شلاق تعزیری)
مثال: ضرب‌وجرح، تهدید، سرقت ساده
۴. بر اساس قانون خاص یا عمومی
جرایم عمومی (طبق قانون مجازات اسلامی)
اکثریت دعاوی کیفری را شامل می‌شود
جرایم خاص (طبق قوانین خاص)
مثل: جرایم رایانه‌ای (قانون جرایم رایانه‌ای)،
قاچاق کالا (قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز)،
تخلفات رانندگی (قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی)
نتیجه:
دعاوی کیفری انواع بسیار متنوعی دارند و بسته به نوع جرم، شدت آن و رضایت شاکی، در دسته‌بندی‌های مختلف قرار می‌گیرند.
انواع دعوای حقوقی :
در نظام حقوقی ایران، دعواهای حقوقی انواع مختلفی دارند که بر اساس موضوع، ماهیت و طرفین دعوا تقسیم‌بندی می‌شوند. در ادامه، به مهم‌ترین انواع دعوای حقوقی و توضیح مختصر هرکدام اشاره می‌شود:
۱. دعاوی مالی
این دعاوی مربوط به امور مالی و دارایی هستند، یعنی موضوع دعوا ارزش مالی دارد.
نمونه‌ها:
-
مطالبه وجه (طلب، چک، سفته، قرض)
-
مطالبه خسارت (مثلاً خسارت تأخیر در انجام تعهد)
-
مطالبه اجرت‌المثل (مانند اجرت‌المثل ایام تصرف یا کار خانگی زن)
-
مطالبه دیه (در صورتی که ناشی از حادثه غیرکیفری باشد)
۲. دعاوی غیرمالی
در این دعاوی، موضوع دعوا ارزش مالی ندارد و معمولاً مربوط به امور شخصی یا خانوادگی است.
نمونه‌ها:
-
اثبات نسب (مثلاً اثبات رابطه پدری یا مادری)
-
طلاق و فسخ نکاح
-
حجر و رفع حجر (مثلاً اثبات عدم اهلیت فرد)
-
الزام به انجام تعهدات غیرمالی (مانند الزام به تنظیم سند رسمی)
۳. دعاوی ملکی
این دسته از دعاوی معمولاً با اموال غیرمنقول (زمین، خانه، آپارتمان) در ارتباط هستند و ممکن است مالی یا غیرمالی باشند.
نمونه‌ها:
-
دعوای خلع ید (برای بیرون کردن متصرف غیرقانونی)
-
دعوای تصرف عدوانی (تصرف به زور ملک)
-
دعوای افراز و تفکیک (تقسیم ملک بین شرکا)
-
دعوای رفع مزاحمت یا ممانعت از حق
۴. دعاوی خانوادگی
این دعاوی میان اعضای خانواده طرح می‌شوند و عمدتاً در صلاحیت دادگاه خانواده هستند.
نمونه‌ها:
-
مطالبه نفقه
-
مهریه
-
حضانت فرزند
-
ملاقات فرزند
-
طلاق توافقی یا یک‌طرفه
۵. دعاوی تجاری
این دعاوی مربوط به امور بازرگانی و بین تجار است. ممکن است در دادگاه‌های حقوقی یا شوراهای حل اختلاف خاص رسیدگی شود.
نمونه‌ها:
-
ورشکستگی
-
اختلافات شرکت‌های تجاری
-
دعاوی مربوط به اسناد تجاری (مثل چک، سفته)
-
دعاوی برند و علائم تجاری
۶. دعاوی قراردادها و تعهدات
در این دعاوی، اختلاف بر سر اجرای مفاد قرارداد بین طرفین است.
نمونه‌ها:
-
الزام به انجام تعهد قراردادی
-
فسخ قرارداد
-
مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد
-
ابطال یا تنفیذ قرارداد
۷. دعاوی ثبتی
مربوط به اختلافات ناشی از ثبت اسناد، املاک یا احوال شخصیه هستند.
نمونه‌ها:
-
اعتراض به ثبت ملک
-
ابطال سند رسمی
-
درخواست صدور سند مالکیت
-
اصلاح مشخصات سجلی در شناسنامه
مثال :
مثال روشن و مقایسه‌ای از دعاوی حقوقی و کیفری می‌آورم تا تفاوت آن‌ها بهتر مشخص شود:
مثال‌هایی از دعاوی حقوقی:
۱. مطالبه مهریه:
زن علیه شوهر دعوای حقوقی اقامه می‌کند تا مهریه خود را دریافت کند.
۲. الزام به تنظیم سند رسمی ملک:
خریدار از فروشنده درخواست می‌کند سند رسمی ملکی که فروخته شده به نام او تنظیم شود.
۳. مطالبه وجه چک برگشتی:
دارنده چک از صادرکننده چک شکایت حقوقی می‌کند تا وجه چک را مطالبه کند (اگر جنبه کیفری نداشته باشد).
۴. خلع ید:
مالک از کسی که بدون اجازه در ملک او ساکن شده است، شکایت می‌کند تا او را از ملک بیرون کند.
۵. فسخ قرارداد:
یکی از طرفین قرارداد به دلیل تخلف طرف مقابل، از دادگاه تقاضای فسخ قرارداد می‌کند.
مثال‌هایی از دعاوی کیفری:
۱. سرقت:
کسی اموال دیگری را دزدیده، و صاحب مال از او شکایت کیفری می‌کند.
-
کلاهبرداری:
شخصی با وعده دروغین یا جعل اسناد، مال دیگری را تصاحب کرده است. -
توهین و افترا:
شخصی به دیگری فحاشی کرده یا به او تهمت زده و طرف مقابل شکایت کیفری مطرح می‌کند. -
ضرب و جرح عمدی:
کسی عمداً به دیگری آسیب جسمی وارد کرده و مجازات قانونی در انتظار اوست. -
صدور چک بلامحل (در برخی موارد):
اگر چک بدون موجودی کشیده شده باشد، ممکن است جنبه کیفری داشته باشد و دارنده شکایت کیفری کند
آدرس ما : تهران _ خیابان انقلاب _ نرسیده به میدان فردوسی _ کوچه نیائی _ پلاک 7/1 _ دفتر وکالت
مسیر از راه حمل و نقل عمومی : شما با استفاده از ایستگاه مترو ی فردوسی میتوانید آسان تر به دفتر وکالت ما تشریف بیاورید