تعریف جرم نشر اکاذیب و تشویش اذهان عمومی در حقوق ایران به‌صورت مشخص در قانون مجازات اسلامی و قانون مطبوعات آمده است. در ادامه، هر دو جرم را به‌طور کامل، با استناد به قانون، تعریف می‌کنیم:
1. نشر اکاذیب (انتشار دروغ)
تعریف:
نشر اکاذیب به معنای انتشار، اشاعه یا نسبت دادن اخبار، مطالب یا اطلاعات خلاف واقع (دروغ) به افراد حقیقی یا حقوقی است، به‌نحوی که موجب ضرر معنوی یا مادی به آن‌ها یا سلب اعتماد عمومی شود.
مبنای قانونی:
طبق ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات):
«هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی، اکاذیبی را اظهار کند یا با همان مقاصد، نوشته یا شکواییه‌ای برخلاف حقیقت تقدیم مقامات کند، اعم از اینکه به امضاء یا بدون امضاء باشد، به حبس از دو ماه تا دو سال یا شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم خواهد شد.»
عناصر قانونی جرم:
-
عنصر قانونی: ماده ۶۹۸
-
عنصر مادی: اظهار یا انتشار مطالب دروغ (شفاهی، کتبی، رسانه‌ای)
-
عنصر معنوی: سوء نیت خاص (قصد اضرار یا تشویش اذهان یا فریب مقامات)
2. تشویش اذهان عمومی
تعریف:
تشویش اذهان عمومی به معنای ایجاد نگرانی، اضطراب، ترس یا اغتشاش فکری در جامعه از طریق انتشار اطلاعات نادرست، تحریک‌کننده یا ساختگی است، به‌طوری که احساس امنیت عمومی را مختل کند.
مبنای قانونی:
در قوانین مختلف به این جرم اشاره شده است:
-
ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی (در صورتی که هدف از نشر اکاذیب، تشویش اذهان باشد)
-
قانون مطبوعات (ماده ۶): بیان می‌کند که نشر مطالبی که موجب تشویش اذهان عمومی شود، از جمله موارد ممنوعه در رسانه‌هاست.
-
همچنین در برخی موارد، تشویش اذهان عمومی ممکن است مشمول مواد امنیتی یا جرایم علیه آسایش عمومی هم قرار گیرد.
مصادیق رایج:
-
انتشار شایعات دروغ درباره امنیت ملی، سلامت عمومی، بحران‌های مالی یا فجایع طبیعی
-
تحریک مردم از طریق خبرسازی دروغ در رسانه یا فضای مجازی
مجازات:
بسته به اینکه این جرم چگونه و در چه زمینه‌ای رخ داده باشد (در قالب نشر اکاذیب، افترا، اقدام علیه امنیت و…)، مجازات متفاوت است و ممکن است حبس، شلاق، یا بسته شدن رسانه یا حساب کاربری را در پی داشته باشد.
آدرس ما : تهران _ خیابان انقلاب _ نرسیده به میدان فردوسی _ کوچه نیائی _ پلاک 7/1 _ دفتر وکالت
مسیر از راه حمل و نقل عمومی : شما با استفاده از ایستگاه مترو ی فردوسی میتوانید آسان تر به دفتر وکالت ما تشریف بیاورید
نکات تکمیلی:
-
هر دو جرم در صورت پخش عمومی (مثلاً در فضای مجازی، رسانه‌ها یا حتی تجمعات) جدی‌تر تلقی می‌شوند.
-
اگر انتشار دروغ صرفاً بین دو نفر انجام شود و هدف شخصی داشته باشد، ممکن است فقط شامل جرم افترا یا توهین شود، نه تشویش اذهان عمومی.
-
اگر نشر اکاذیب موجب خطر برای سلامت یا امنیت جامعه شود (مثلاً درباره واکسن، بیماری‌ها یا آشوب)، می‌تواند شدیدتر و با عناوین دیگری چون اقدام علیه امنیت ملی پیگرد داشته باشد.
در ادامه یک نمونه واقعی و مستند از رأی قضایی مربوط به نشر اکاذیب و تشویش اذهان عمومی در ایران را بررسی می‌کنیم. این نمونه برگرفته از آرای دادگاه‌های عمومی و انقلاب ایران است، با اندکی ساده‌سازی برای فهم بهتر :
